Το Τρυγόνι (Streptopelia turtur) είναι ένα περιστερόμορφο πουλί μήκους 25-28 εκατοστών. Μοιάζει αρκετά με τη Δεκαοχτούρα, με την οποία και συγγενεύει αλλά έχει πιο έντονα πορτοκαλί και καφέ χρώματα στα φτερά και ασπρόμαυρο «μπάλωμα» στο λαιμό. Αναπαράγεται σε πεδινά δάση και συστάδες δέντρων με πλούσιο υπόροφο, σε αγροτικές και άλλες ανοιχτές περιοχές [1].
Το Τρυγόνι είναι μεταναστευτικό είδος πουλιού. Διαχειμάζει στην Αφρική, νότια της Σαχάρας και επιστρέφει στην Ευρώπη στους τόπους φωλεοποίησης την άνοιξη (Απρίλιος με Μάιο). Η Ελλάδα αποτελεί σημαντικό σταθμό και πέρασμα για το μεταναστευτικό αυτό πουλί. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που προέκυψε από δεδομένα του Ορνιθολογικού Σταθμού Αντικυθήρων (ΟΣΑ) της ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ, κάθε άνοιξη ένα στα έξι τρυγόνια της Ευρώπης σταματά στην Ελλάδα για ανεφοδιασμό [2], ενώ στη χώρα μας φιλοξενείται και αναπαραγόμενος πληθυσμός.
Από το 2019 η συνεχόμενα πτωτική τάση των πληθυσμών του το κατέταξε στην λίστα των απειλούμενων ειδών της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης - IUCN (International Unit for the Conservation of Nature) ως Τρωτό [3].
Από τη δεκαετία του 1980, υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός του ειδους έχει μειωθεί κατά 80% στον κεντρο-ανατολικό διάδρομο, στον οποίον ανήκει και η Ελλάδα, ενώ κατά τη διάρκεια των τελευταίων 15 χρόνων οι απώλειες -στον ίδιο μεταναστευτικό διάδρομο- φτάνουν στο 30% [4]. Οι κυριότερες αιτίες αυτής της ραγδαία πτωτικής τάσης είναι η απώλεια και υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων του, αλλά και το κυνήγι και η λαθροθηρία [5].
[1] Τα πουλιά της Ελλάδας, της Κύπρου και της Ευρώπης, Οδηγός Αναγνώρισης
[2] https://www.mdpi.com/2673-6004/4/2/17
[3] https://www.iucnredlist.org/species/22690419/154373407
[4] https://pecbms.info/pecbmss-contribution-to-the-turtle-dove-protection/
[5] Διεθνές Σχέδιο Δράσης για τη Διατήρηση του Τρυγονιού (International Single Species Action Plan for the Conservation of the European Turtle-dove)
Το Τρυγόνι είναι ένα απο τα πιο απειλούμενα μεταναστευτικά (μεγάλων αποστάσεων) είδη πουλιών στον κόσμο και οι πληθυσμοί του έχουν υποστεί σημαντική μείωση στη συντριπτική πλειοψηφία των χωρών της γεωγραφικής εξάπλωσής του.
Από τη δεκαετία του 1980, υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός του ειδους έχει μειωθεί κατά 80% στον κεντρο-ανατολικό διάδρομο, στον οποίον ανήκει και η Ελλάδα, ενώ κατά τη διάρκεια των τελευταίων 15 χρόνων οι απώλειες -στον ίδιο μεταναστευτικό διάδρομο- φτάνουν στο 30%. Οι κυριότερες αιτίες της ραγδαίας αυτής μείωσης είναι η απώλεια και υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων του, αλλά και το κυνήγι και η λαθροθηρία [1].
Για την ανάκαμψη των πληθυσμών του Τρυγονιού, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει συντάξει ήδη από το 2018 Διεθνές Σχέδιο Δράσης για το Τρυγόνι, όπου προβλέπεται η διαχείριση κατάλληλων ενδιαιτημάτων για το είδος καθώς και η λήψη μέτρων για τη βελτίωση των πιθανοτήτων επιβίωσής του.
Προκειμένου να επιτευχθεί το τελευταίο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει -μεταξύ άλλων- προσωρινή παύση της θήρας του είδους σε όλα τα κράτη μέλη, ειδικά μετά τα πρόσφατα στοιχεία από τις μετρήσεις του Πανευρωπαϊκού Συστήματος Καταμέτρησης Κοινών Ειδών Πουλιών (Pan-European Common Birds Monitoring Scheme/PECBMS). Σύμφωνα με τα στοιχεία, και ο πληθυσμός του ανατολικού διαδρόμου στον οποίον ανήκει η Ελλάδα σημειώνει πτωτική τάση, σε αντίθεση με την τωρινή κατάσταση του πληθυσμού του Δυτικού Διαδρόμου [2], όπου η εικόνα είναι πιο ελπιδοφόρα.
Η βελτίωση των πληθυσμιακών δεικτών αποδίδονται κυρίως στη συμμόρφωση με τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πολλών χωρών του δυτικού διαδρόμου, ανάμεσά τους η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Γαλλία που ήδη από το 2021 προχώρησαν σε moratorium της θήρας του Τρυγονιού με αποτέλεσμα, μέσα σε μόλις δύο χρόνια, να καταγράφεται αύξηση του πληθυσμού του Τρυγονιού στον Δυτικό διάδρομο κατά 400.000 πουλιά! [3] Έτσι, από το 2023 η τάση του πληθυσμού του Δυτικού Διαδρόμου θεωρείται πλέον σταθερή.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η έως σήμερα καταγεγραμμένη αύξηση του πληθυσμού του δυτικού διαδρόμου δεν αρκεί για να αρθεί το moratorium σε αυτές τις χώρες, καθώς χρειάζεται μεγαλύτερη χρονοσειρά δεδομένων για να βεβαιωθούμε ότι η αύξηση δεν είναι παροδική. Αυτός είναι και ο λόγος που οι χώρες του Δυτικού Διαδρόμου συνεχίζουν την προσωρινή απαγόρευση θήρας για ένα ή και δύο χρόνια ακόμα, οπότε και θα επανεξεταστούν τα υπάρχοντα στοιχεία.
Αν και η αντιστροφή της τάσης δεν είναι αρκετή για να θεωρηθεί πως το Τρυγόνι έχει διαφύγει του κινδύνου, η συμβολή του μέτρου στην ανάσχεση της μείωσης στέλνει ένα αισιόδοξο όσο και κατεπείγον μήνυμα για την ανάγκη καθολικότερης εφαρμογής του μέτρου. Βήματα προς αυτή την κατεύθυνση έχουν ήδη γίνει και στον κεντρο-ανατολικό διάδρομο, με χώρες όπως η Αυστρία να σταματάνε προσωρινά το κυνήγι του Τρυγονιού, ωστόσο όσο χώρες όπως η Ελλάδα επιμένουν στη συνέχιση της παράλογης θήρας ενός διεθνώς απειλούμενου είδους, οι προσπάθειες διατήρησης άλλων χωρών δυστυχώς θα γίνονται εις μάτην.
[1] Διεθνές Σχέδιο Δράσης για τη Διατήρηση του Τρυγονιού (International Single Species Action Plan for the Conservation of the European Turtle-dove
[2] https://www.birdlife.org/news/2024/07/18/a-brighter-future-for-the-european-turtle-dove/
[3] https://circabc.europa.eu/ui/group/e21159fc-a026-4045-a47f-9ff1a319e1c5/library/713b5b36-ad86-4980-ab07-f90b545e8106/details
Από την ελληνική επικράτεια περνά κάθε άνοιξη περίπου 1 στα 6 Τρυγόνια της Ευρώπης, καθιστώντας τη χώρα μας κρίσιμο σταθμό ανεφοδιασμού για όσα πουλιά του είδους ταξιδεύουν στον ανατολικό μεταναστευτικό διάδρομο. Αυτό προκύπτει από πρόσφατη δημοσίευση που βασίστηκε σε δεδομένα του Ορνιθολογικού Σταθμού Αντικυθήρων και τα οποία επιβεβαιώνουν πως η Ελλάδα, εκτός από σημαντικό πέρασμα, αποτελεί και κρίσιμο σταθμό ανεφοδιασμού για το παγκοσμίως απειλούμενο είδος.
Εχοντας διασχίσει την έρημο Σαχάρα και τη Μεσόγειο Θάλασσα, το είδος φτάνει καταπονημένο σε νησιωτικές και παράκτιες περιοχές της ελληνικής επικράτειας όπου, σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, σταματά για ξεκούραση και ανεφοδιασμό για διάστημα που μπορεί να φτάσει και τις τρεις εβδομάδες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στον Δυτικό Διάδρομο, τα Τρυγόνια που επιλέγουν τη διαδρομή πάνω από την Ελλάδα κατά την εαρινή μετανάστευση, δεν κάνουν στάση στη Βόρεια Αφρική για ανεφοδιασμό. Συνεπώς, τα πουλιά αυτά φθάνουν εξουθενωμένα στις ελληνικές ακτές όπου έρχονται αντιμέτωπα με τις κάννες των λαθροθήρων.
Δεκάδες χιλιάδες Τρυγόνια θανατώνονται παράνομα κάθε άνοιξη στην Ελλάδα, κυρίως στα Ιόνια νησιά και συγκεκριμένα σε Ζάκυνθο, Κέρκυρα, Παξούς, Αντίπαξους και στα Διαπόντια νησιά. Σύμφωνα με έρευνα της ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ και του ΕΛΓΟ Δήμητρα, μόνο την άνοιξη του 2021 υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν παράνομα στα Ιόνια νησιά πάνω από 57.000 πουλιά [1] με την πλειοψηφία να αφορά τρυγόνια.
Για την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου και μετά από χρόνιες πιέσεις της ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ, θεσπίστηκαν το 2019 τα Τοπικά Σχέδια Δράσης (ΤΣΔ) στα Ιόνια νησιά, τα οποία προβλέπουν λήψη προσθέτων μέτρων για την καταπολέμηση της λαθροθηρίας. Ωστόσο, μέχρι το 2023 που είχαμε τις πρώτες συλλήψεις λαθροθήρων στην Ζάκυνθο, οι αρμόδιες αρχές κώφευαν μπροστά στην κατάφωρη παρανομία της εαρινής λαθροθηρίας, αναφέροντας μηδενικά περιστατικά στα έγγραφά τους.
Η κατάσταση αυτή φαίνεται να συνεχίζεται στις περιοχές ευθύνης της Διεύθυνσης Δασών Κέρκυρας, με μηδενικούς ελέγχους να γίνονται σε νησιά όπως οι Παξοί και οι Αντίπαξοι. Η αιτιολογία για την ολοκληρωτική απουσία ελέγχων είναι ότι οι λαθροθήρες γνωρίζουν για τις επισκέψεις των υπαλλήλων επιβολής του νόμου, και ως εκ τούτου η οποιαδήποτε προσπάθεια περιορισμού του φαινομένου στα συγκεκριμένα νησιά κρίνεται άκαρπη.
Στις περιοχές ευθύνης της Διεύθυνσης Δασών Ζακύνθου όπου το πρόβλημα είναι και εντονότερο, τα πράγματα φαίνονται να βελτιώνονται ως προς την εφαρμογή των ΤΣΔ χάρη στις φιλότιμες προσπάθειες που καταβάλλονται από τις αρμόδιες αρχές του νησιού. Παρόλα αυτά, το μέγεθος της λαθροθηρίας στο νησί της Ζακύνθου είναι τόσο έντονο και η αποθράσυνση των λαθροθήρων τόσο μεγάλη, που οι λιγοστοί υπάλληλοι της Διεύθυνσης Δασών και της Αστυνομίας είναι αδύνατο να καταφέρουν να σταματήσουν το φαινόμενο.
Για την επίλυση αυτού του προβλήματος, η ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ έχει επανειλλημένα προτείνει τη μετακίνηση κλιμακίων από άλλες περιοχές της Ελλάδας κάθε άνοιξη στη Ζάκυνθο, μέχρι την εξάλειψη της εαρινής λαθροθηρίας.
Ένας ακόμη στόχος που έχει θέσει και υπηρετεί σταθερά η ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ, είναι η συστηματική ενημέρωση για τους κινδύνους της ανοιξιάτικης λαθροθηρίας και η πίεση για την εφαρμογή του νόμου.
1. Το κυνήγι την άνοιξη απαγορεύεται με βάση ένα πλέγμα διατάξεων. Σε αυτό ανήκουν:
- Το ν.δ. 86/1969 «περί Δασικού Κώδικα»
- Η Διεθνής Σύμβαση της Βέρνης «για την διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης», όπως κυρώθηκε με τον ν. 1335/1983 (ΦΕΚ 32/Α’/13-03-1983)
- Η Σύμβαση της Βόννης «για τη διατήρηση των αποδημητικών ειδών που ανήκουν στην άγρια πανίδα», η οποία κυρώθηκε με τον ν. 2719/1999 (ΦΕΚ 106/Α’/1999)
- Η KYA H.Π. 37338/1807/E.103/1-9-10 (ΦΕΚ 1495/B/2010) «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας και των οικοτόπων/ενδιαιτημάτων της, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ «Περί διατηρήσεως των άγριων πτηνών» του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979, όπως κωδικοποιήθηκε με την οδηγία 2009/147/ΕΚ.», με την οποία ενσωματώθηκε η Οδηγία 2009/147 περί της προστασίας των άγριων πτηνών στην ελληνική νομοθεσία.
Δυνάμει του άρθρου 11 παρ. 2 («Κυρώσεις») της παραπάνω ΚΥΑ, στους παραβάτες επιβάλλονται: α) Διοικητικές κυρώσεις: πρόστιμο από 500−1.000 ευρώ, β) Ποινικές κυρώσεις: φυλάκιση 20 ημερών έως 1 έτος και χρηματική ποινή.
Παρά τις ισχυρές συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και παρά το γεγονός ότι η χώρα μας φέρει μεγάλη ευθύνη απέναντι στα άλλα κράτη-μέλη σχετικά με την προστασία του Τρυγονιού καθώς κατά τη φθινοπωρινή μετανάστευση θηρεύονται στη χώρα μας Τρυγόνια που αναπαράχθηκαν και σε βόρειες χώρες, το ελληνικό κράτος εξακολουθεί να επιτρέπει τη φθινοπωρινή θήρα του διεθνώς απειλούμενου Τρυγονιού, λαμβάνοντας ημίμετρα όπως η συνολική μείωση της κάρπωσης και η υποχρεωτική καταγραφή της ημερήσιας κάρπωσης μέσω χρήσης της διαδικτυακής εφαρμογής (App) «ΚΕΝΤΑΥΡΟΣ» από κινητό τηλέφωνο.
Συγκεκριμένα, από την κυνηγετική περίοδο 2021-2022 η επιτρεπόμενη ημερήσια κάρπωση έπεσε από 8 σε 6 τρυγόνια ανά κυνηγό με συνολικό εθνικό όριο κάρπωσης τα 145.000 άτομα. Ο έλεγχος των συνολικά θηρευμένων τρυγονιών προϋπέθετε την καταγραφή σε μία ηλεκτρονική εφαρμογή του πλήθους των τρυγονιών που θήρευσε ο κάθε κυνηγός σε κάθε έξοδο. Ένα μέτρο που εγείρει εύλογα ερωτήματα ωστόσο, όχι μόνο για το αν όλοι οι κυνηγοί είναι εξοικειωμένοι με τη χρήση ηλεκτρονικών εφαρμογών, αλλά και για το κατά πόσο θα ανεβάζουν εκεί τα πραγματικά στοιχεία, γνωρίζοντας και οι ίδιοι πως η ειλικρινής αναφορά των θηρευμένων τρυγονιών μπορεί να οδηγήσει σε "πρόωρο" κλείσιμο της θήρας του είδους.
Την ίδια στιγμή, είναι χαρακτηριστική η αδράνεια της Πολιτείας στην πάταξη της ανοιξιάτικης λαθροθηρίας στα Ιόνια νησιά όπου χιλιάδες Τρυγόνια θανατώνονται παράνομα κατά τη μετανάστευσή τους προς τους τόπους αναπαραγωγής τους.
Από το 2023, η κατάσταση δεν άλλαξε και πολύ, παρά την επιμονή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τη συνεχιζόμενη μείωση των πληθυσμών του πουλιού. Για την ακρίβεια, η μόνη αλλαγή που συνέβη για την κυνηγετική περίοδο 2022-2023 ήταν η μείωση του ετήσιου εθνικού ορίου κάρπωσης από 145.000 σε 120.000 άτομα, το οποίο συνεχίστηκε και για την περίοδο 2023-2024, πάντα με την προϋπόθεση της καταγραφής της κάρπωσης στην ηλεκτρονική εφαρμογή.
Για την κυνηγετική περίοδο 2024-2025, η ελληνική κυβέρνηση πάλι δεν κατάφερε να κάνει το βήμα για την ουσιαστική προστασία του Τρυγονιού, ρίχνοντας απλά το ημερήσιο όριο κάρπωσης από 6 σε 4 πουλιά και το συνολικό όριο σε 36.000 άτομα (μετα)θέτοντας την υποχρεωτική παύση της θήρας του Τρυγονιού για τις 30 Οκτωβρίου, όταν το είδος έχει ούτως ή άλλως φύγει από την Ελλάδα.
Με άλλα λόγια, το ΥΠΕΝ παραμένει πιστό στην ετήσια «παράδοση» του να εξυπηρετεί τα συμφέροντα της κυνηγετικής κοινότητας, αντί να προσανατολίζεται στην ορθή ρύθμιση της θήρας και στην προστασία απειλούμενων ειδών, όπως το Τρυγόνι.