Το έγκλημα ενάντια στην άγρια ζωή (ΙΚΒ - Illegal Killing of Birds) αποτελεί τον δεύτερο μεγαλύτερο κίνδυνο για τη βιοποικιλότητα μετά την απώλεια ενδιαιτημάτων. Περιλαμβάνει την παράνομη θανάτωση πουλιών μέσω πρακτικών, όπως η λαθροθηρία ή η δηλητηρίαση, και την παράνομη παγίδευση και εμπορία άγριων πουλιών.
Ως λαθροθηρία ορίζεται η παράνομη θήρα ζώων, είτε έχει να κάνει με είδη που δεν βρίσκονται στον κατάλογο των θηρεύσιμων, είτε με θήρα σε απαγορευμένες περιοχές, είτε με θήρα εκτός κυνηγετικής περιόδου. Επίσης, στην λαθροθηρία εμπίπτει η θήρα ζώων με απαγορευμένα μέσα, σε αριθμούς μεγαλύτερους των επιτρεπόμενων ή εκτός επιτρεπόμενων ωρών.
Υπάρχουν συγκεκριμένες περιοχές της χώρας μας όπου καταγράφονται πιο συχνά περιστατικά λαθροθηρίας, όπως είναι ο Αμβρακικός Κόλπος, το Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Κοτυχίου-Στροφυλιάς και τα Ιόνια νησιά. Στον Αμβρακικό είναι πολύ συχνό το φαινόμενο λαθροθηρίας υδρόβιων πουλιών σε περιοχές που δεν επιτρέπεται η θήρα με «πριάρια», ήτοι μικρές βάρκες με επίπεδο πυθμένα ιδανικές για πλεύση στον υγρότοπο. Επιπλέον, είναι συνήθης η κατασκευή «καθίστρων», δηλαδή παράνομων κρησφύγετων λαθροθήρων όπου οι τελευταίοι κρύβονται και στήνουν καρτέρι. Για την προσέλκυση των πουλιών γίνεται χρήση παράνομων ομοιωμάτων. Στόχος των ομοιμάτων είναι να δημιουργήσουν την εντύπωση πως η περιοχή είναι κατάλληλη και ήρεμη αφού υπάρχουν και άλλα του είδους τους και να μαζεύονται εκεί σε μεγάλους αριθμούς.
Παρόμοια κατάσταση επικρατεί και στο Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Κοτυχίου-Στροφυλιάς, με τους λαθροθήρες εκεί να κάνουν χρήση αντίστοιχων πλωτών μέσων με το τοπικό όνομα «γαΐτες». Σε αυτές τις περιοχές δεν είναι σπάνια και η θήρα πουλιών που δεν ανήκουν στον κατάλογο με τα θηρεύσιμα, όπως είναι οι Βαρβάρες (Tadorna tadorna).
Στα Ιόνια νησιά είναι πολύ έντονο το φαινόμενο της εαρινής λαθροθηρίας, δηλαδή η θήρα του απειλούμενου Τρυγονιού (Streptopelia turtur) και άλλων μεταναστευτικών ειδών, τους μήνες Μάρτιο έως Μάιο, όταν η κυνηγετική περίοδος για όλα τα πουλιά έχει λήξει. Ιδιαίτερα έντονο είναι το φαινόμενο στη Ζάκυνθο, τους Παξούς, τους Αντίπαξους, το Μαθράκι και τους Οθωνούς, όπου κάθε άνοιξη δεκάδες χιλιάδες πουλιά θανατώνονται παράνομα με επίκληση σε κάποια παράδοση η οποία πλέον ούτε αναγκαία είναι, ούτε βιώσιμη.
Να σημειωθεί ότι το ανοιξιάτικο κυνήγι έχει απαγορευτεί ήδη από το 1985, ωστόσο μόνο την άνοιξη του 2021 δεκάδες χιλιάδες πυροβολισμοί ανιχνεύθηκαν από ηχοκαταγραφικούς αισθητήρες που είχαν τοποθετηθεί στα προαναφερθέντα νησιά από την ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ. Με βάση αυτά τα ακουστικά δεδομένα, το Δασικό Ινστιτούτο ΕΛΓΟ Δήμητρα με το οποίο συνεργαζόταν η ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ για τη συγκεκριμένη επιστημονική έρευνα, υπολόγισε ότι πάνω από 57.000 πουλιά πυροβολήθηκαν παράνομα εκείνη τη χρονιά.
Η συγκεκριμένη «παράδοση» ξεκίνησε πολλές δεκαετίες πριν, όταν υπήρχε ανάγκη για τους κατοίκους των νησιών αυτών να συμπληρώσουν τη φτωχή δίαιτά τους με ζωική πρωτεΐνη. Ωστόσο, σήμερα αυτή η ανάγκη δεν υφίσταται πλέον καθώς υπάρχει άφθονη προσφορά κρέατος και επίσης οι πληθυσμοί των πουλιών έχουν μειωθεί ραγδαία. Συγκεκριμένα για το Τρυγόνι, η συνολική μείωση του είδους από το 1970 έχει αγγίξει το 80% που σημαίνει ότι κάθε απώλεια μετράει, ειδικά εάν έχουμε μαζικά περιστατικά όπως αυτά της εαρινής λαθροθηρίας στα Ιόνια.
Εκτός από Τρυγόνια, στα Ιόνια επιβεβαιώθηκε λαθροθηρία και άλλων μεταναστευτικών πουλιών που δεν ανήκουν στη λίστα των θηρεύσιμων, όπως χελιδονιών, Μελισσοφάγων και Συκοφάγων, για τα τελευταία δε, γίνεται χρήση παράνομων ηχομιμητικών συσκευών που τα προσελκύουν.
Δείτε τις δράσεις μας για τη μείωση και την αντιμετώπιση του φαινομένου της λαθροθηρίας
Η δηλητηρίαση της άγριας ζωής αποτελεί περιβαλλοντικό έγκλημα με τρομακτικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα. Αν και τα πουλιά σπάνια είναι ο στόχος των δηλητηριασμένων δολωμάτων, μπορεί να πεθάνουν κατά δεκάδες από ένα και μόνο περιστατικό δηλητηρίασης. Η δηλητηρίαση της άγριας ζωής περιλαμβάνει την τοποθέτηση δηλητηριασμένων δολωμάτων στην ύπαιθρο, με στόχο την εξόντωση συγκεκριμένων ζώων είτε επειδή προκαλούν προβλήματα σε κτηνοτροφικές ή κυνηγετικές ανθρώπινες δραστηριότητες, είτε λόγω ανθρώπινων αντιπαλοτήτων.
Συνηθισμένα είδη στόχος είναι μεγάλα θηλαστικά όπως λύκοι, αρκούδες και τσακάλια που προκαλούν ζημία στην κτηνοτροφική παραγωγή, αλλά και μικρότερα όπως αλεπούδες, νυφίτσες και κουνάβια. Οι αλεπούδες αποτελούν στόχο και για τους κυνηγούς γιατί τρέφονται με είδη κυνηγετικού ενδιαφέροντος και συνεπώς μειώνουν το διαθέσιμο κυνηγετικό θήραμα και επίσης δυσχεραίνουν την εκπαίδευση των κυνηγόσκυλων. Πουλιά που αποτελούν στόχο των δηλητηριασμένων δολωμάτων είναι τα κορακοειδή που προκαλούν ζημία κυρίως στην αγροτική, αλλά και στη ζωική παραγωγή. Άλλο δημοφιλές στοχευόμενο ζώο είναι οι σκύλοι εργασίας που μπαίνουν στο στόχαστρο των συγκρούσεων μεταξύ διαφορετικών χρηστών γης αλλά και τοπικών αντιδικιών.
Τα δηλητηριασμένα δολώματα (επίσης γνωστά ως φόλες) είναι συνήθως φτιαγμένα από κάτι βρώσιμο (π.χ. κομμάτι κρέατος, ψάρι, φρούτα) στο οποίο έχει τοποθετηθεί κάποια τοξική ουσία, συνήθως παράνομο φυτοφάρμακο. Το μέγεθος μπορεί να ποικίλει πολύ, από ένα μικρό κομματάκι λουκάνικο για παράδειγμα, μέχρι ολόκληρο κουφάρι ζώου. Μία άλλη δημοφιλή μορφή δηλητηριασμένων δολωμάτων αποτελούν τα δολώματα παραφίνης που μοιάζουν με μικρά κεράκια και περιέχουν μέσα κάψουλα με κυανιούχα άλατα.
Παρόλο που τα πουλιά δεν είναι συνήθως ο στόχος των δηλητηριασμένων δολωμάτων, η συγκεκριμένη παράνομη και μη επιλεκτική πρακτική εξόντωσης υπολογίζεται ότι έχει στοιχίσει τη ζωή σε χιλιάδες πουλιά τα τελευταία είκοσι χρόνια που μελετάται το φαινόμενο. Να σημειωθεί εδώ ότι τα καταγεγραμμένα περιστατικά αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου, καθώς υπολογίζεται ότι μόνο ένα στα δέκα εντοπίζεται και καταγράφεται λόγω της γεωμορφολογίας της ελληνικής υπαίθρου και του μειωμένου ενδιαφέροντος που μέχρι πρότινος υπήρχε για το συγκεκριμένο περιβαλλοντικό έγκλημα.
Η παράνομη χρήση δηλητηρίων στο περιβάλλον για τη στόχευση «ανεπιθύμητων» ζώων αφανίζει τη βιοποικιλότητα και απειλεί τη δημόσια υγεία, ωστόσο συνεχίζει να περνά απαρατήρητη και ατιμώρητη σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος LIFE BalkanDetox.
Τα πουλιά που πέφτουν συχνότερα θύματα δηλητηρίασης είναι οι γύπες και μεγάλα αρπακτικά όπως αετοί και γεράκια. Για τους γύπες, μάλιστα, εκτιμάται ότι αποτελεί την κύρια αιτία που έχουν φτάσει στο χείλος της εξαφάνισης στη χώρα μας. Όντας κατ’ αποκλειστικότητα πτωματοφάγοι, είναι συχνό φαινόμενο δεκάδες Όρνια για παράδειγμα να τραφούν από το ίδιο δηλητηριασμένο κουφάρι ζώου, είτε αυτό είναι το δόλωμα, είτε είναι κάποιο ζώο που έχει πέσει θύμα δηλητηρίασης το ίδιο και στη συνέχεια μετατρέπεται σε δόλωμα. Έχουμε έτσι το φαινόμενο της δευτερογενούς δηλητηρίασης που μπορεί να αρχίσει μία αλυσίδα θανάτου και να οδηγήσει σε πληθυσμιακή κατάρρευση είδη όπως το Όρνιο, ο Μαυρόγυπας, ο Ασπροπάρης και ο Γυπαετός.
Για τα συγκεκριμένα είδη, ακόμα και περιστατικά με ένα ή δύο δηλητηριασμένα άτομα αποτελούν κίνδυνο για την επιβίωση του είδους, καθώς στη χώρα μας έχουν απομείνει 6-10 ζευγάρια Γυπαετού (μόνο στην Κρήτη), μόλις 4 ζευγάρια Ασπροπάρη στη Θράκη, γύρω στα 30 ζευγάρια Μαυρόγυπα (δάσος της Δαδιάς) και περίπου 40 ζευγάρια Όρνιου στην ηπειρωτική Ελλάδα, με έναν πιο υγιή πληθυσμό στην Κρήτη.
Με υπαρκτό τον κίνδυνο εξαφάνισης των "καθαριστών της φύσης" και άλλων σπάνιων και απειλούμενων ειδών, η ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ήταν μεταξύ των πρώτων οργανώσεων που πίεσαν την Πολιτεία για την ανάληψη άμεσης δράσης ενάντια στην παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων. Το 2013 πρωτοστάτησε στη σύσταση -και ανέλαβε τον συντονισμό- της Ομάδας Εργασίας Ενάντια στα Δηλητήρια που απαρτίζεται από 5 Περιβαλλοντικές Οργανώσεις (ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία, Καλλιστώ και WWF Ελλάς), τον Σύλλογο Περίθαλψης Άγριας Ζωής ΑΝΙΜΑ και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης. Σκοπός της Ομάδας Εργασίας ήταν η προώθηση προτάσεων και θεσμικών αλλαγών για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των θανατώσεων της άγριας πανίδας από δηλητηριασμένα δολώματα, καθώς και η ανάδειξη του προβλήματος σε τοπικό και πανελλαδικό επίπεδο.
Με στόχο την πρόληψη και την αποτροπή μαζικών θανατώσεων λόγω δηλητηρίασης, πριν από περίπου 10 χρόνια, στο δυναμικό της ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ προστέθηκε ο Κούκι, ένας ειδικά εκπαιδευμένος σκύλος ανιχνευτής που, μαζί με τον αδελφό του Κίκο στη Δαδιά (WWF Ελλάς), ήταν ο πρώτος σκύλος που δραστηριοποιήθηκε αποκλειστικά στην Ελλάδα για την ανίχνευση δηλητηριασμένων δολωμάτων, στο πλαίσιο του Προγράμματος LIFE για τη διάσωση του γύπα Ασπροπάρη. Η πολύ επιτυχημένη δράση των δύο πρώτων Ομάδων Ανίχνευσης Δηλητηριασμένων Δολωμάτων στην Ελλάδα, οι οποίες διένυσαν πολλά χιλιόμετρα περιπολώντας στην ύπαιθρο για τον εντοπισμό δηλητηριασμένων δολωμάτων και ζώων, άνοιξε τον δρόμο για τη δημιουργία άλλων πέντε Ομάδων, ενώ πρόσφατα επτά νέες ομάδες προστέθηκαν στο δυναμικό της χώρας, αυτή τη φορά από κρατικούς φορείς.
Το 2022, τέσσερα Υπουργεία συνυπόγραψαν την πολυαναμενόμενη Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) για τον έλεγχο της παράνομης χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων σε είδη της άγριας πανίδας. Η εν λόγω ΚΥΑ, αποτέλεσε για χρόνια πάγιο αίτημα της Ομάδας Εργασίας ενάντια στα δηλητήρια και η έκδοσή της έφερε τη χώρα μας ένα βήμα πιο κοντά στην αντιμετώπιση αυτού του περιβαλλοντικού εγκλήματος που έχει οδηγήσει σπάνια και προστατευόμενα είδη μέχρι και την τοπική εξαφάνιση των πληθυσμών τους.
Καθ' όλη τη διάρκεια του 2023, η ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ υποστήριξε τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της μεγάλης Εκστρατείας του ΟΦΥΠΕΚΑ ενάντια στην παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων στην ύπαιθρο, συμμετέχοντας στα σεμινάρια κατάρτισης προσωπικού αρμόδιων κρατικών υπηρεσιών και τις ανοιχτές εκδηλώσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης που πραγματοποιήθηκαν σε περιοχές της Κεντρικής και Δυτικής Ελλάδας, καθώς και στην πρώτη στη χώρας μας Διημερίδα αφιερωμένη στην αντιμετώπιση αυτής της επιζήμιας πρακτικής που διοργανώθηκε στα Ιωάννινα (5 & 6 Δεκεμβρίου 2023).
Δείτε και άλλες δράσεις μας για τη μείωση και αντιμετώπιση της δηλητηρίασης της άγριας ζωής
Η παράνομη παγίδευση πουλιών αποτελεί άλλη μία έκφανση του εγκλήματος κατά της άγριας ζωής. Παρόλο που τα παγιδευμένα πουλιά δεν είναι σίγουρο ότι εν τέλει θα θανατωθούν, κάθε πουλί που αφαιρείται από τη φύση, θεωρείται χαμένο. Αυτό συμβαίνει διότι ένα πουλί που απομακρύνεται από το φυσικό του περιβάλλον, δεν επιτελεί πια τις οικοσυστημικές του λειτουργίες, δηλαδή ούτε αναπαράγεται φυσικά για την ανατροφοδότηση των πληθυσμών του είδους του, ούτε αποτελεί πλέον κομμάτι του τροφικού πλέγματος.
Τα παγιδευμένα πουλιά μπορεί να προορίζονται είτε για κατανάλωση, οπότε θα θανατωθούν, είτε θα παραμείνουν σε κλουβιά ως κατοικίδια. Ωστόσο, ακόμα και αν η θανάτωση δεν είναι ο στόχος των παγιδευτών, κατά τη διαδικασία της παγίδευσης, δεν είναι σπάνιο κάποια πουλιά να χάνουν τη ζωή τους. Επίσης, πολλά πουλιά που έχουν γεννηθεί και ζήσει στο φυσικό περιβάλλον, μετά από κάποιες μέρες στο κλουβί πεθαίνουν λόγω ασθενειών, ακατάλληλης τροφής ή στρες.
Κάποια από τα μέσα που χρησιμοποιούν οι παγιδευτές είναι οι ξόβεργες, οι καπατσέδες και κατασκευές με δίχτυα. Οι ξόβεργες είναι κομμάτια ξύλου σαν κλαδιά με μήκος από μισό έως ένα μέτρο περίπου τα οποία έχουν επικαλυφθεί με μία κολλώδη ουσία που βγαίνει από το δέντρο ιξός. Εξ ου και το όνομα ξόβεργα ή ιξόβεργα. Οι ξόβεργες τοποθετούνται σε μέρη απ’ όπου είναι γνωστό ότι περνάνε πουλιά και όταν αυτά θελήσουν να κάνουν μια στάση προσγειώνονται στην ξόβεργα με αποτέλεσμα να κολλήσουν πάνω στον ιξό και να μην μπορούν να φύγουν πια μέχρι να φτάσει ο παγιδευτής που θα τα ξεκολλήσει και θα τα πάρει μαζί του.
Οι καπατσέδες είναι ανοιχτά κλουβιά με μηχανισμό που κλείνει αυτόματα όταν μπει μέσα ένα πουλί. Συνήθως τοποθετείται μέσα νερό ή τροφή για να προσελκύσει τα πουλιά, ή σε κλουβί κολλητά στον καπατσέ υπάρχει ήδη ένα παγιδευμένο πουλί που κελαηδάει με αποτέλεσμα να «καλεί» άλλα πουλιά του είδους του. Αυτό το πουλί αποκαλείται «κράχτης» στη γλώσσα των παγιδευτών και χρησιμοποιείται και στις κατασκευές με δίχτυα.
Οι κατασκευές με δίχτυα περιλαμβάνουν την κατακόρυφη τοποθέτηση πολύ λεπτών διχτυών που τα πουλιά είτε δεν βλέπουν είτε υπολογίζουν ότι μπορούν να περάσουν ανάμεσα με αποτέλεσμα τελικά να μπλεχτούν και να μην μπορούν να ξεφύγουν. Αυτή η μέθοδος μπορεί να γίνει αρκετά περίπλοκη ανά περιοχές, με πιο γνωστή την εκδοχή της Σαντορίνης όπου τα δίχτυα είναι πιασμένα σε ξύλινη κατασκευή στο έδαφος και όταν πλησιάσουν πουλιά ο παγιδευτής την ενεργοποιεί τραβώντας ένα σκοινί και τα δίχτυα σηκώνονται και κλείνουν πάνω στα πουλιά.
Επειδή για την προσέλκυση των πουλιών ο παγιδευτής κάνει χρήση νερού μέσα σε μια λεκάνη ή ταψί, ενώ γύρω γύρω στήνει ξερά κλαδιά εν είδει βλάστησης, οι κατασκευές αυτές ονομάζονται «λίμνες» και οι παγιδευτές «λιμνάρηδες». Η διαφορά με τους άλλους τρόπους παγίδευσης είναι ότι οι παγιδευτές σε αυτή την περίπτωση πρέπει να είναι παρόντες για να φυλακίσουν τα πουλιά και έτσι παρακολουθούν κρυμμένοι από μικρά δωματιάκια-καλύβες κοντά στη «λίμνη». Αντίστοιχες κατασκευές στη Σύρο ή τη Χίο ονομάζονται «άρες».
Δείτε τις δράσεις μας με στόχο τη μείωση και αντιμετώπιση της παγίδευσης και εμπορίας άγριων πουλιών
Μάθετε περισσότερα για την εκστρατεία μας "Τα άγρια πουλιά ανήκουν στη Φύση"