Η Νανόχηνα Anser erythropus είναι το πιο σπάνιο και απειλούμενο αναπαραγόμενο είδος χήνας στην Ευρώπη. Φωλιάζει στον Αρκτικό Κύκλο και ήταν παλαιότερα ένα από τα πιο πολυπληθή αναπαραγόμενα είδη στις αρκτικές και υποαρκτικές περιοχές της Παλαιαρκτικής, από τη Σκανδιναβία έως την Ανατολική Σιβηρία.
- Η Νανόχηνα
- Μικρή με μεγάλη ιστορία
- Μετανάστευση
- Η Νανόχηνα στους ελληνικούς υγρότοπους
- Απειλές & προκλήσεις
- Ιστορικό προστασίας της Νανόχηνας
- Υλικά ενημέρωσης - ευαισθητοποίησης
- Περιβαλλοντική Εκπαίδευση
Εξαιτίας της ραγδαίας μείωσης του πληθυσμού της, η κατανομή της Νανόχηνας έχει πλέον κατακερματιστεί σε ξεχωριστούς πληθυσμούς. Αν και κατατάσσεται παγκοσμίως ως Τρωτό είδος (σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση για την Προστασία της Φύσης - ΙUCN), ο φιννοσκανδικός πληθυσμός της Νανόχηνας, που φωλιάζει στη βόρεια Σκανδιναβία και ήταν παλαιότερα ο πιο κοινός αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στη Νορβηγία, Σουηδία και Φινλανδία, κατατάσσεται ως Κρισίμως Κινδυνεύων στην Ευρώπη, αριθμώντας μόλις 30-35 ζευγάρια.
Ο φιννοσκανδικός πληθυσμός της Νανόχηνας διαχειμάζει κάθε χρόνο στους υγρότοπους της Βόρειας Ελλάδας και αποτελεί τον μικρότερο πληθυσμό του είδους από τη Νοτιοανατολική Ευρώπη ως την Ιαπωνία.
Η πρόκληση της αναγνώρισης της Νανόχηνας
Η Νανόχηνα παρουσιάζει εξαιρετική ομοιότητα με την Ασπρομέτωπη Χήνα, ένα κοινό και θηρεύσιμο είδος στις χώρες κατά μήκος της μεταναστευτικής διαδρομής της Νανόχηνας.
Συχνά, Νανόχηνες και Ασπρομέτωπες Χήνες βόσκουν, κουρνιάζουν και πετούν σε μικτά κοπάδια, με αποτέλεσμα να απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις παρατήρησης, ώστε να αναγνωριστούν ορθά τα δύο είδη μεταξύ τους. Δυστυχώς, η ομοιότητα της Νανόχηνας τόσο με την Ασπρομέτωπη χήνα, όσο και με άλλα είδη γκρίζων χηνών, μπορεί να οδηγήσει σε εκ λάθους θανάτωση και λαθροθηρία.
Η καταγραφή και παρακολούθηση μεγάλων κοπαδιών χηνών, ώστε να αναγνωριστούν ανάμεσά τους τα ελάχιστα άτομα Νανόχηνας υπήρξε μια μεγάλη πρόκληση που χρειάστηκε να αντιμετωπίσουμε, απαιτώντας μεγάλες δόσεις υπομονής, γερού χειμερινού εξοπλισμού και, με λίγη τύχη, καλής παρέας.
Πώς ξεχωρίζουμε μια ενήλικη Νανόχηνα σε σχέση με μια ενήλικη Ασπρομέτωπη Χήνα;
- Είναι μικρότερη σε μέγεθος
- Ο λαιμός της είναι πιο κοντός και πιο σκούρος καφέ
- Το κεφάλι της είναι πιο τετράγωνο και ομοιόμορφο καφέ
- Το ράμφος της είναι μικρό και τριγωνικό, έντονο ροζ
- Η λευκή περιοχή στη βάση του ράμφους και στο μέτωπο εκτείνεται ψηλότερα προς την κορυφή του κεφαλιού
- Έχει έναν έντονο κίτρινο δακτύλιο γύρω από το μάτι
>> Κατεβάστε τον οδηγό πεδίου για την αναγνώριση της Νανόχηνας
Η ιστορία της Νανόχηνας ξεκινάει μερικές χιλιάδες χρόνια πίσω, στις απαρχές της εξέλιξης των χηνών, ωστόσο η δική μας ενεργής ενασχόληση με το είδος ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του ’80, με τα πρώτα προγράμματα παρακολούθησης της Νανόχηνας στις περιοχές αναπαραγωγής και διαχείμασης στην Ευρώπη.
Κατά τη δεκαετία του ’90, η στενή συνεργασία μεταξύ των προγραμμάτων διατήρησης της Νανόχηνας στη Νορβηγία και τη Φινλανδία οδήγησε στην αύξηση της γνώσης μας για το είδος, ενώ η χρήση δορυφορικών πομπών αποκάλυψε τις μεταναστευτικές διαδρομές του είδους, καθώς και τη σημασία της Ελλάδας, Ουγγαρίας, Ρωσίας και Καζακστάν για τον κύκλο ζωής της Νανόχηνας. Η βελτιωμένη γνώση μας για το είδος είχε ως αποτέλεσμα τη συνεργασία μεταξύ ΜΚΟ και κυβερνητικών φορέων, καθώς και την ανάπτυξη του πρώτου Διεθνούς Σχεδίου Δράσης για το είδος.
Το Πρόγραμμα LIFE έχει συμβάλει καθοριστικά στην ανάπτυξη Δικτύου για τη Νανόχηνα μεταξύ των σχετικών χωρών και οργανισμών, ιδίως κατά μήκος των μεταναστευτικών διαδρομών του φιννοσκανδικού πληθυσμού, καθώς και στην υλοποίηση σημαντικών δράσεων διατήρησης. Από το 1997, έχουν υλοποιηθεί 5 Προγράμματα LIFE για τη Νανόχηνα και από το 2005 ακολουθείται μια διασυνοριακή προσέγγιση στην επιλογή των συνεργαζόμενων εταίρων, ως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την επίτευξη επιτυχώς αποτελεσμάτων στη διατήρηση ενός μεταναστευτικού είδους, όπως η Νανόχηνα.
Το ταξίδι του φιννοσκανδικού πληθυσμού της Νανόχηνας ξεκινά στα μέσα Αυγούστου, μετά τη θερινή αναπαραγωγική περίοδο στη βόρεια Σκανδιναβία.
Ο πρώτος σημαντικός σταθμός είναι η χερσόνησος Κανίν στη βορειοδυτική αρκτική Ρωσία. Εκεί ο πληθυσμός χωρίζεται και ακολουθεί δυο διαφορετικές μεταναστευτικές διαδρομές. Η ευρωπαϊκή διαδρομή περνά από τις χώρες της Βαλτικής και την ανατολική Ουγγαρία, για να καταλήξει στα τέλη Σεπτεμβρίου – αρχές Οκτωβρίου στη Βόρεια Ελλάδα, πρώτα στη λίμνη Κερκίνη και μετά στο Δέλτα του Έβρου. Τα υπόλοιπα πουλιά ακολουθούν μία πιο περιπετειώδη διαδρομή και καταλήγουν στην Ελλάδα μέσω Ρωσίας, Καζακστάν και Ουκρανίας. Την ευρωπαϊκή διαδρομή ακολουθούν συνήθως τα ζευγάρια που απέκτησαν απογόνους, μαζί με τα μικρά τους και την κεντροασιατική τα πουλιά που δεν αναπαράχθηκαν με επιτυχία.
Οι Νανόχηνες παραμένουν στην Ελλάδα μέχρι τα μέσα Μαρτίου περίπου. Κατά την ανοιξιάτικη μετανάστευση ακολουθούν πιο σύντομη διαδρομή, περνώντας από τα φυσικά λιβάδια του Εθνικού Πάρκου Hortobágy στην Ουγγαρία, τη Λιθουανία, την Εσθονία και τη Φινλανδία και καταλήγουν στα τέλη Μαΐου - αρχές Ιουνίου στα έλη Βαλντάκ στη Βόρεια Νορβηγία και από εκεί ακόμα βορειότερα στις περιοχές αναπαραγωγής.
Η παρακολούθηση της Νανόχηνας πραγματοποιείται στους υγρότοπους της Βόρειας Ελλάδας, όπου διαχειμάζει το σύνολο του φιννοσκανδικού πληθυσμού. Με τη συνεργασία των Φορέων Διαχείρισης των Εθνικών Πάρκων Λίμνης Κερκίνης, Λιμνών Ισμαρίδας – Βιστωνίδας και Δέλτα Έβρου, οι Νανόχηνας παρακολουθούνται στενά από τη στιγμή της άφιξής τους το φθινόπωρο έως την αναχώρησή τους την ερχόμενη άνοιξη.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου παρακολούθησης (2011-2012) του Προγράμματος LIFE “Διαφύλαξη του Φιννοσκανδικού πληθυσμού της Νανόχηνας σε σημαντικές περιοχές διαχείμασης και στάθμευσης κατά μήκος της Ευρωπαϊκής μεταναστευτικής διαδρομής”, 75 Νανόχηνες καταγράφηκαν στο Δέλτα του Έβρου, ενώ την περίοδο 2015-2016 συνολικά 144 Νανόχηνες έφτασαν στην Ελλάδα. Αν και ο αριθμός αυτός παραμένει μικρός, ωστόσο είναι ο μεγαλύτερος που έχει καταγραφεί για το είδος από τον χειμώνα του 1987-1988 που είχαν 142 Νανόχηνες.
Μέχρι το 2012 γνωρίζαμε ότι οι Νανόχηνες έρχονται στην Ελλάδα μέσα Οκτωβρίου με αρχές Νοεμβρίου, φτάνουν πρώτα στη λίμνη Κερκίνη και αναχωρούν από το Δέλτα του Έβρου σχεδόν στα τέλη Μαρτίου για τις περιοχές αναπαραγωγής. Σταδιακά από το 2013 και μετά, παρατηρείται άφιξη του κοπαδιού νωρίτερα στην Ελλάδα, με εντυπωσιακότερη καταγραφή αυτή του 2016, όταν οι πρώτες Νανόχηνες παρατηρήθηκαν στις 15 Σεπτεμβρίου. Βαθμιαία, ο χρόνος παραμονής στην Ελλάδα αυξήθηκε από 130 ημέρες τα 1987-1988 σε 188 ημέρες το 2016-2017. Πλέον οι Νανόχηνες στην Ελλάδα φαίνεται να περνούν σχεδόν 6 μήνες, αφιερώνοντας μόνο λίγες μέρες στις ενδιάμεσες στάσεις κατά τη μεταναστευτική τους διαδρομή.
Κατά τη διάρκεια του Προγράμματος LIFE "Διαφύλαξη του Φιννοσκανδικού πληθυσμού της Νανόχηνας σε σημαντικές περιοχές διαχείμασης και στάθμευσης κατά μήκος της Ευρωπαϊκής μεταναστευτικής διαδρομής”, το κοπάδι των Νανοχηνών παρατηρούνταν σε ετήσια βάση στη λίμνη Κερκίνη και το Δέλτα του Έβρου. Δεν υπήρξαν καταγραφές από τη λίμνη Ισμαρίδα, μια πρώην δημοφιλή περιοχή για το είδος, ενώ το 2013, 1-2 Νανόχηνες παρατηρήθηκαν και φωτογραφήθηκαν στην ΖΕΠ της λίμνης Κορώνειας.
Αν και η Νανόχηνα αποτελεί προστατευόμενο, μη θηρεύσιμο, είδος, εξακολουθούν να χάνονται άτομα Νανόχηνας λόγω λαθροθηρίας ή/και εκ λάθους θανάτωσης κατά τη διάρκεια της κυνηγετικής περιόδου, έχοντας ως στόχο άλλα υδρόβια είδη, κυρίως χήνες. Αυτό μπορεί να γίνει ιδιαίτερα προβληματικό δεδομένης της εξαιρετικής ομοιότητας της Νανόχηνας με την Ασπρομέτωπη Χήνα, ένα κοινό και θηρεύσιμο είδος στις χώρες κατά μήκος της μεταναστευτικής διαδρομής της Νανόχηνας.
Επιπρόσθετα, άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η άναρχη κίνηση τροχοφόρων μέσων στους υγρότοπους, ο τουρισμός, το ψάρεμα και το κυνήγι μπορεί να προκαλέσουν όχληση στις Νανόχηνες, αναγκάζοντάς τες να μετακινηθούν σε λιγότερο ασφαλή μέρη.
Η Νανόχηνα δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση στα φυσικά υγρολίβαδα, σε αντίθεση με τα άλλα είδη χηνών που επωφελούνται και από τις καλλιέργειες με αποτέλεσμα να έχουν αυξήσει τους αριθμούς τους κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Η μετατροπή των υγρολίβαδων σε αγροτικές εκτάσεις, καθώς και η διαδεδομένη κατά το παρελθόν αποξήρανση των υγροτόπων, έχουν συμβάλει στην υποβάθμιση των περιοχών τροφοληψίας της Νανόχηνας σε όλο το εύρος κατανομής της.
Πολλά παραμένουν ακόμα άγνωστα για τη Νανόχηνα. Αν και έχουμε μια καλή εικόνα του φιννοσκανδικού πληθυσμού, τουλάχιστον στην Ευρώπη, σημαντικά κενά γνώσης παραμένουν, όπως οι περιοχές στάθμευσης και διαχείμασης του είδους, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολος ο σχεδιασμός και υλοποίηση τοπικών δράσεων προστασίας. Η ελλιπής γνώση είναι εξαιρετικά σημαντική στην περίπτωση του φινοσκανδικού πληθυσμού, μιας και λόγω του πολύ μικρού του μεγέθους δυνητικές απειλές και αστάθμητοι παράγοντες μπορεί να έχουν καταστροφική επίδραση.
Η πρώτη επιβεβαιωμένη παρατήρηση Νανόχηνας στην Ελλάδα έγινε το 1973 όταν 480 πουλιά καταγράφηκαν στο Δέλτα τουΈβρου.
Η ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ξεκίνησε την ενασχόλησή της με τη Νανόχηνα το 1987 όταν υλοποιήθηκε το πρώτο πρόγραμμα προστασίας του είδους "Πρόγραμμα Προστασίας των ειδών Λεπτομύτα και Νανόχηνα στο Δέλτα του Έβρου" σε συνεργασία με την Ορνιθολογικής της Μ. Βρετανίας (RSPB), ενώ το 1992 το είδος αναφέρεται ως κινδυνεύον στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας. Κατά τη δεκαετία 1993-2004 απαγορεύτηκε το κυνήγι όλων των ειδών χηνών για την προστασία της Νανόχηνας ενώ η παρακολούθηση του είδους έγινε συστηματική όταν το 1997-1999 υλοποιήθηκε Πρόγραμμα LIFE-Nature "Προστασία της Λαγγόνας και της Νανόχηνας στην Ελλάδα" –WWF Ελλάς, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών (παρακολούθηση σε όλες τις περιοχές– πρώτες παρατηρήσεις νανόχηνας στο Δέλτα του Νέστου, αναγνώριση της σημασίας της Κερκίνης για το είδος, ευρεία εκστρατεία ενημέρωσης, πρώτη απόπειρα βελτίωσης ενδιαιτήματος τροφοληψίας στο Νέστο, Εθνικό Σχέδιο Δράσης).
Το 2001-2005 ακολούθησε Πρόγραμμα LIFE-Nature “Αποκατάσταση, προστασία και διαχείριση της λιμνοθάλασσας Δράνας στο Δέλτα Έβρου”, ΟΙΚΟΣ ΕΠΕ, Νομαρχία Έβρου (Αποκατάσταση και διατήρηση των υγρών λιβαδιών σε μικρή κλίμακα, παρακολούθηση Νανόχηνας, δράσεις ενημέρωσης).
Το πρώτο διασυνοριακό Πρόγραμμα LIFE-Nature (“Διατήρηση της Νανόχηνας στην Ευρωπαϊκή μεταναστευτική διαδρομή”) υλοποιήθηκε το 2005 – 2008, με συντονιστή δικαιούχο το WWF Finland και εταίρους την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και 8 ακόμη φορείς στη Φινλανδία, Νορβηγία, Εσθονία και Oυγγαρία. Στο πλαίσιο του Προγράμματος πραγματοποιήθηκε παρακολούθηση με δορυφορικούς πομπούς, υλοποιήθηκε εκστρατεία ενημέρωσης των κυνηγών και προτάθηκαν αγροπεριβαλλοντικά μέτρα για τη νανόχηνα. Κατά τη διάρκεια του Προγράμματος αναδείχθηκε η λαθροθηρία και το κυνήγι ως οι κύριες απειλές για το είδος στην Ελλάδα.
To 2009 η Νανόχηνα αναφέρεται ως Κρισίμως Kινδυνεύον στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας.
2011-2017 το Πρόγραμμα LIFE-Nature “Διαφύλαξη του Φιννοσκανδικού πληθυσμού της Νανόχηνας σε σημαντικές περιοχές διαχείμασης και στάθμευσης κατά μήκος της Ευρωπαϊκής μεταναστευτικής διαδρομής”, με συντονιστή δικαιούχο την ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ και εταίρους το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών - ΕΛΓΟ « ΔΗΜΗΤΡΑ », το Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας, τη Βουλγαρική Ορνιθολογική Εταιρεία (BSPB), τον Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Hortobagy Ουγγαρίας (HNPD), τη Γραμματεία της Συμφωνίας για τη διατήρηση των αφρo-ευρασιατικών αποδημητικών υδρόβιων πουλιών (UNEP/ AEWA), το WWF- Φινλανδίας, και την Υπηρεσία Φυσικής Κληρονομιάς της Φινλανδίας (Metsahallitus). Κατά τη διάρκεια του Προγράμματος υλοποιήθηκε ειδικό πρόγραμμα παρακολούθησης και φύλαξης στο Δέλτα Έβρου και Λίμνη Κερκίνη με τη συμμετοχή της Δασικής Υπηρεσίας και των τοπικών Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών. Υλοποιήθηκε εκτενής εκστρατεία ενημέρωσης για το είδος και συντάχθηκε και εγκρίθηκε Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Νανόχηνα σε μορφή Υπουργικής Απόφασης, που όμως έως και σήμερα δεν έχει προχωρήσει η υλοποίησή του.
Με την υποστήριξη της Υπηρεσίας Περιβάλλοντος της Νορβηγίας και της Νορβηγικής Ορνιθολογικής Εταιρείας υλοποιήθηκε διμερές Πρόγραμμα για τη Νανόχηνα (2016-2021) στο πλαίσιο του οποίο δημιουργήθηκε εκπαιδευτικό υλικό για τη Νανόχηνα στα Αγγλικά, Νορβηγικά, Ρωσικά και Περσικά.
Το 2020 ξεκίνησε η υλοποίηση του τρέχοντος Προγράμματος LIFE «Εξασφάλιση ενός ανθεκτικού στην κλιματική αλλαγή δικτύου κρίσιμων περιοχών για τη Νανόχηνα στην Ευρώπη» ((LIFE19 NAT/LT/000898) το οποίο στοχεύει στην ενίσχυση της προσαρμοστικότητας της Νανόχηνας στην κλιματική αλλαγή μέσω της επέκτασης και βελτίωσης των ενδιαιτημάτων της κατά μήκος της Ευρωπαϊκής μεταναστευτικής της διαδρομής. Στην Ελλάδα οι δράσεις επικεντρώνονται στο Δέλτα του Έβρου στο οποίο έχει προγραμματιστεί η αγορά και διαχείριση 660 στρεμμάτων γης προς όφελος της Νανόχηνας.
Συνοπτική Αναφορά Προγράμματος LIFE+ για τη Νανόχηνα (Layman’s Report): στα ελληνικά | στα αγγλικά / in english
Ειδική έκδοση Προγράμματος LIFE+ για τη Νανόχηνα (Scientific Publication) (στα αγγλικά)
Φυλλάδια
Φυλλάδιο «Διαφύλαξη της Νανόχηνας»: Ελληνικά | Αγγλικά | Βουλγαρικά | Ουγγρικά | Φινλανδικά
Οδηγός πεδίου για την αναγνώριση της Νανόχηνας
Πρότυπο Σύστημα Φύλαξης (SPS)
Safeguard the Lesser White-fronted Goose (στα αγγλικά)
Αφίσες
Αφίσα "Προστασία χωρίς σύνορα": Ελληνικά-Αγγλικά | Βουλγάρικα-Ουγγρικά | Νορβηγικά-Φινλανδικά
Αφίσα «Τα ταξίδια της Νανόχηνας» (για παιδιά)
Αφιέρωμα στο περιοδικό «Οιωνός» (Τ.49, 2012)
Αφιέρωμα στο περιοδικό «Οιωνός» (Τ.58, 2017)
Κάρτες
Τα ταξίδια της Νανόχηνας
Στόχος τα φυσικά υγρολίβαδα
Ραντεβού στο Δέλτα του Έβρου
Λίμνη Κερκίνη: αγαπημένος προορισμός
Μακριά κι αγαπημένοι
Το «μυστικό» μέρος
Conservation without borders (στα αγγλικά)
Αυτοκόλλητα
gr
eng Παραμύθια
«Μια χήνα τόση δα... μια Νανόχηνα!»
«A goose no less... a Lesser White- fronted Goose»
Τετράδιο δραστηριοτήτων (για παιδιά)
Ημερολόγια
Ημερολόγιο 2013 (ελληνικά-βουλγαρικά)
Ημερολόγιο 2014 (ουγγρικά-φινλανδικά)
Banner
Ευρωπαϊκή συνεργασία για την προστασία της Νανόχηνας
Ρούχα
T-shirt
Fleece
>> Εκδόσεις παλαιότερων Προγραμμάτων LIFE για τη Νανόχηνα (2011-2016)
Δείτε περισσότερα
