Η γεωγραφική θέση των Αντικυθήρων στην απόληξη της Βαλκανικής χερσονήσου προσελκύει μεγάλο αριθμό μεταναστευτικών αρπακτικών τα οποία κάθε φθινόπωρο μετακινούνται μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής, καθιστώντας τα Αντικύθηρα μία από τις σημαντικότερες μεταναστευτικές στενωπούς της Ελλάδας. Επιπλέον, τα Αντικύθηρα αποτελούν σημαντικό μεταναστευτικό σταθμό για ξεκούραση και ανεφοδιασμό για χιλιάδες πουλιά που μεταναστεύουν από την Αφρική προς τις περιοχές αναπαραγωγής στον Βορρά.
Ο Ορνιθολογικός Σταθμός Αντικυθήρων αποτελεί τη βάση ενός πολυετούς Προγράμματος της Ελληνικής ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ Εταιρείας με περιοχή δραστηριοποίησης το νησί των Αντικυθήρων, τον ευρύτερο θαλάσσιο χώρο και τις παρακείμενες νησίδες, με βασικό στόχο την παρακολούθηση και μελέτη του παγκόσμιου φαινομένου της μετανάστευσης των πουλιών με απώτερο σκοπό την προστασία τους σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.
- Η σημαντικότητα των Αντικυθήρων
- ΟΣΑ: Ιστορική αναδρομή
- Οι δράσεις του ΟΣΑ
- Εθελοντική Εργασία
- Υλικό ενημέρωσης
Περιοχές όπως τα Αντικύθηρα, τα Κύθηρα, η Μάνη και η Κρήτη παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο για χιλιάδες πουλιά, όταν αυτά πραγματοποιούν τις ετήσιες μεταναστεύσεις τους. Λόγω των μεγάλων αποστάσεων που έχουν να καλύψουν σε μικρό χρονικό διάστημα, αυτές οι περιοχές αποτελούν για τα πουλιά σημεία στα οποία θα βρουν χώρους για τροφή και ξεκούραση. Τους δίνεται, δηλαδή, η δυνατότητα να ανανεώσουν την ενέργεια που κατανάλωσαν για να φτάσουν έως εκεί, έτσι ώστε να μπορέσουν να συνεχίσουν τη μετανάστευση τους χωρίς να έχουν πρόβλημα.
Έτσι, κάθε χρόνο κατά τη διάρκεια των δύο μεταναστευτικών περιόδων (άνοιξη και φθινόπωρο) τα Αντικύθηρα δέχονται, λόγω της θέσης τους, έναν τεράστιο αριθμό πουλιών. Κάποια από αυτά απλώς περνούν, χωρίς να κάθονται καθόλου στο νησί και άλλα, μετά από ένα μακρύ ταξίδι, σταματούν για λίγες ώρες εκεί, τόσες όσες τους χρειάζονται για να ξεκουραστούν και να τραφούν.
Την άνοιξη τα Αντικύθηρα δέχονται πουλιά είτε από τη δυτική Κρήτη, είτε κατευθείαν από τις βόρειες ακτές της Αφρικής. Από τις αρχές Μαρτίου μέχρι και τα μέσα Ιουνίου εκατομμύρια μικρόπουλα έχουν περάσει από το νησί. Μαζί τους, στις ακτές ή σε εποχιακά πλημμυρισμένα χωράφια στο εσωτερικό του νησιού, κάθονται και πολλά υδρόβια ή παρυδάτια είδη, ενώ δεν είναι λίγα και τα αρπακτικά πουλιά, τα οποία, άλλοτε σε μεγάλους αριθμούς και άλλοτε σε μικρότερους αριθμούς, περνούν καθ’ όλη τη διάρκεια της ανοιξιάτικης μετανάστευσης. Στη φθινοπωρινή μετανάστευση τα πράγματα είναι διαφορετικά, αφού τώρα τα πουλιά έρχονται από το εσωτερικό της Ευρώπης (κυρίως από την κεντρική και ανατολική). Μόνο που αυτήν τη φορά, μαζί με αυτά που είχαν περάσει την άνοιξη, έρχονται και αυτά που γεννήθηκαν εκείνη τη χρονιά.
Από τα παραπάνω στοιχεία μπορούμε να επισημάνουμε δύο χαρακτηριστικά σημεία σχετικά με τα Αντικύθηρα: 1ον ότι το νησί αποτελεί σημαντικό σημείο για τη μετανάστευση (περισσότερα από 200 μεταναστευτικά είδη πουλιών), ιδιαίτερα στρουθιόμορφων και 2ον ότι από τα είδη που αναπαράγονται στο νησί τα 5 είναι αρπακτικά. Από τα αρπακτικά αυτά όλα έχουν παρατηρηθεί να τρέφονται με πουλιά, ακόμη και το βραχοκιρκίνεζο.
Αν θέλαμε να συνοψίσουμε τους λόγους για τους οποίους τα Αντικύθηρα είναι πολύ σημαντικός χώρος για τα πουλιά θα λέγαμε ότι:
- Είναι το μοναδικό κατοικημένο νησί, με τη μεγαλύτερη αποικία Μαυροπετρίτη (Falco eleonorae), σε παγκόσμιο επίπεδο
- Είναι από τις ελάχιστες γνωστές περιπτώσεις, αν όχι η μοναδική, πάλι σε παγκόσμιο επίπεδο, όπου συγκριτικά με τη συνολική έκταση του νησιού, φωλιάζει ένας τόσος μεγάλος αριθμός αρπακτικών, από 5 διαφορετικά είδη
- Αποτελεί ένα από τα ελάχιστα σημεία στον ελλαδικό χώρο όπου μπορεί να παρατηρήσει κανείς να μεταναστεύουν 28 είδη αρπακτικών, συν 4-5 υποείδη, κατά τις δύο μεταναστευτικές περιόδους. Κάποια από αυτά, όπως ο καλαμόκιρκος (Circus aeruginosus) και ο σφηκιάρης (Pernis apivorus), παρατηρούνται σε πολύ μεγάλες συγκεντρώσεις που αριθμούν χιλιάδες πουλιά. Ακόμα, κάποια είδη απαντώνται σε αριθμούς πολύ μεγαλύτερους από αυτούς που έχουν καταγραφεί σε άλλους μεταναστευτικούς διαδρόμους που υπάρχουν στο εσωτερικό της Μεσογείου (Νότια Ιταλία, Σικελία, Μάλτα, κ.α.)
- Είναι το δυτικότερο σημείο στον κόσμο που φωλιάζει ο αμμοπετρόκλης (Oenanthe isabellina), ενώ το κοντινότερο σημείο που αποδεδειγμένα φωλιάζουν μικροί και αραιοί πληθυσμοί του είδους είναι το ανατολικό Αιγαίο και η Θράκη
- Έχουν καταγραφεί να μεταναστεύουν σε μεγάλους πληθυσμούς είδη για τα οποία, με βάση τους χώρους που διαχειμάζουν, η μετανάστευση πάνω από τα Αντικύθηρα δεν είναι τόσο φυσιολογική. Ένα παράδειγμα είναι ο Νανομυγοχάφτης (Ficedula parva), που ξεχειμωνιάζει στην Ινδία και παρατηρείται να περνά το φθινόπωρο από το νησί, σε πολύ μεγάλους αριθμούς
- Είναι, ίσως, από τα ελάχιστα σημεία στην Ελλάδα όπου μπορεί να δει κανείς μέσα σε μία ημέρα τεράστιους αριθμούς (μερικές χιλιάδες) από κάποια στρουθιόμορφα και όχι μόνο.
Τα Αντικύθηρα αποτελούν μια από τις σημαντικότερες περιοχές για να μελετηθεί η μετανάστευση των πουλιών (αρπακτικών και στρουθιόμορφων) στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και από τις λίγες περιοχές όπου μπορεί κάποιος να μάθει να αναγνωρίζει έναν πολύ μεγάλο αριθμό πουλιών, τόσο εύκολα.
Η γεωγραφική θέση των Αντικυθήρων στην απόληξη της Βαλκανικής χερσονήσου προσελκύει μεγάλο αριθμό μεταναστευτικών αρπακτικών, προερχόμενα από την Ελλάδα, τα Βαλκάνια και την κεντρική Ευρώπη τα οποία κάθε φθινόπωρο μετακινούνται μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής, καθιστώντας τα Αντικύθηρα μία από τις σημαντικότερες μεταναστευτικές στενωπούς της Ελλάδας.
Επιπλέον, κάθε άνοιξη, κατά το μεταναστευτικό τους ταξίδι προς τις περιοχές αναπαραγωγής στον Βορρά, η πλειοψηφία των μεταναστευτικών πουλιών έχει να διασχίσει, στις περισσότερες περιπτώσεις, την έρημο της Σαχάρας και τη Μεσόγειο Θάλασσα, χωρίς τη δυνατότητα ενεργειακού ανεφοδιασμού. Για τον λόγο αυτό, η θέση του νησιού το καθιστά πρώτη κατάλληλη για ανεφοδιασμό στεριά, με καίρια σημασία για την επιβίωσή τους και την επιτυχημένη έκβαση του ταξιδιού τους.
Η συγκέντρωση τόσο μεγάλων πληθυσμών πουλιών σε ένα τόσο μικρό νησί προσφέρει ιδανικές συνθήκες για τη συστηματική μελέτη τους. Η ιδέα για τη δημιουργία του Ορνιθολογικού Σταθμού Αντικυθήρων ήρθε σταδιακά στα μέσα της δεκαετίας του '90 και σήμερα λειτουργεί ως ένας από τους σημαντικότερους Ορνιθολογικούς Σταθμούς στην ανατολική Μεσόγειο.
Το 1997, η Κοινότητα Αντικυθήρων παραχώρησε το κτήριο του παλιού σχολείου στην ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ για τη δημιουργία του Ορνιθολογικού Σταθμού. Η πρώτη οργανωμένη αποστολή δακτυλίωσης πουλιών έγινε την άνοιξη του 1998, ενώ από το 2007 μέχρι και σήμερα εφαρμόζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα σταθερή μεθοδολογία σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα.
Το 2000, η συνεργασία με τον κ. Αναστάσιο Λεβέντη και το Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη έκανε δυνατή την εξασφάλιση κονδυλίου για την αναστύλωση του σχολείου, που αποτελεί τη βάση και το επιχειρησιακό κέντρο του προγράμματος.
Το 2008 ο ΟΣΑ και η ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ αποκτάει και ξενώνα, ένα αναπαλαιωμένο κτίριο τυπικής αρχιτεκτονικής των Αντικυθήρων και της ευρύτερης περιοχής του νότιου Ιονίου και της Κρήτης, απαραίτητο για τη φιλοξενία των εθελοντών και συνεργατών που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα κάθε χρόνο.
Σκοπός των δράσεων του ΟΣΑ είναι η συλλογή πολύτιμων πληροφοριών για τα μεταναστευτικά πουλιά της Ευρώπης με στόχο την προστασία τους.
Δακτυλιώσεις
Σύντομη περιγραφή
Η δακτυλίωση είναι μια επιστημονική μέθοδος βασισμένη στην ατομική σήμανση των πουλιών. Η σήμανση αυτή πραγματοποιείται τοποθετώντας ένα δαχτυλίδι με μοναδικό κωδικό, στο πόδι του πουλιού. Τα στοιχεία που αντλούνται κατά τη δακτυλίωση, είτε αυτά συλλέγονται κατά την πρώτη σύλληψη, είτε κατά την επανασύλληψη στην ίδια ή σε άλλη τοποθεσία, μας βοηθάει στην κατανόηση τους.
Η σήμανση πραγματοποιείται τοποθετώντας ένα δαχτυλίδι με μοναδικό κωδικό στο πόδι του πουλιού (ταρσός). Το δαχτυλίδι έχει επίσης χαραγμένη τη διεύθυνση του κέντρου δακτυλίωσης της χώρας όπου δακτυλιώθηκε. Η δακτυλίωση πουλιών είναι μια από τις πιο αποτελεσματικές αλλά και παλιές μεθόδους για τη μελέτη της βιολογίας, της οικολογίας, της συμπεριφοράς, των μετακινήσεων, της αναπαραγωγικής επιτυχίας και της δημογραφίας των πουλιών. Ο βασικός στόχος της δακτυλίωσης πουλιών στον Ορνιθολογικό Σταθμό Αντικυθήρων είναι η παρακολούθηση της φαινολογίας και της σύνθεσης της μετανάστευσης, των αναπαραγωγικών και των διαχειμαζόντων πληθυσμών στα Αντικύθηρα μέσω μεθοδολογίας σταθερής έντασης.
Ο μοναδικός συνδυασμός κάθε δακτυλιδιού επιτρέπει στους ερευνητές να υπολογίσουν μεταναστευτικές μετακινήσεις, την κατεύθυνση της μετανάστευσης αλλά και την διάρκεια ζωής των πουλιών εφόσον κάποια πουλιά επανασυλληφθούν ή βρεθούν σε κάποια άλλη περιοχή.
Μεθοδολογία
Δακτυλιώσεις πραγματοποιούνται σε καθημερινή βάση από την αυγή του ήλιου και για οχτώ ώρες, εκτός ημερών με αντίξοες συνθήκες. Ο προσδιορισμός των ειδών γίνεται με βάση τον Svensson (1992) και τους Jenni & Winkler (1994). Οι βασικές βιομετρικές μετρήσεις που αντλούνται στον ΟΣΑ είναι το μήκος φτερούγας, το μήκος του 8ου πρωτεύοντος, το μήκος του μεταταρσού, ο δείκτης υποδορίου λιπώδους ιστού, ο δείκτης θωρακιού μυϊκού ιστού κατά Bairlein (1995) και η σωματική μάζα. Οι θέσεις και το συνολικό μήκος των διχτυών παραλλαγής είναι σταθερές μεταξύ των δειγματοληπτικών περιόδων. Κατά την παρακαλούθηση της μετανάστευσης μέσω των δακτυλιώσεων δεν χρησιμοποιούνται ηχητικά καλέσματα για την προσέλκυση πουλιών, ενώ επιπλέον δίχτυα όπως και ηχητικά καλέσματα χρησιμοποιούνται μόνο κατά τη διάρκεια ειδικών ερευνητικών προγραμμάτων που υλοποιούνται στον ΟΣΑ.
> Η σύλληψη των πουλιών πραγματοποιείται με ειδικά δίχτυα (δίχτυα παραλλαγής). Η θέση και το συνολικό μήκος των διχτύων είναι σταθερές κατά την περίοδο της δειγματοληψίας αλλά και μεταξύ των ετών δειγματοληψίας.
> Ο χειρισμός των πουλιών γίνεται από διαπιστευμένους ερευνητές και δεν συντρέχει κανένας κίνδυνος για την ζωή τους, ενώ σε λίγη ώρα είναι και πάλι ελεύθερα για να συνεχίσουν το μεταναστευτικό τους ταξίδι.
> Οι δακτυλιώσεις γίνονται σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και είναι υπό την αιγίδα του Ελληνικού Κέντρου Δακτυλίωσης Πουλιών (ΕΚΔΠ).
> Η περίοδος της δράσης είναι από τα τέλη Μαρτίου ως τα τέλη Μαΐου και από τις αρχές Σεπτεμβρίου μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου.
Παρακολούθηση Μετανάστευσης Αρπακτικών
Σύντομη περιγραφή
Συστηματική καταγραφή όλων των αρπακτικών πουλιών που διέρχονται από τα Αντικύθηρα με παράλληλη εξέταση των παραμέτρων που επηρεάζουν την διέλευση. Η δράση αποσκοπεί:
- Στην παρακολούθηση των πληθυσμών των αρπακτικών που χρησιμοποιούν αυτή τη μεταναστευτική οδό και την εκτίμηση της σπουδαιότητας των Αντικυθήρων για αυτά.
- Στην καταγραφή των ενδεχόμενων χρήσεων του νησιού που μπορεί να κάνουν τα αρπακτικά πέρα από την απλή διέλευση (π.χ. διατροφή, διανυκτέρευση)
Αντικείμενο της δράσης αποτελούν και όλα τα είδη μεγαλόσωμων πουλιών που χρησιμοποιούν παρόμοιο τρόπο μετακίνησης με τα αρπακτικά (πελαργοί κλπ) και τα οποία μπορούν να καταμετρηθούν από τα καθορισμένα σημεία παρατήρησης.
Μεθοδολογία
Η καταγραφή ακολουθεί την μέθοδο των σημειακών καταμετρήσεων με παρατηρητές που βρίσκονται σε συγκεκριμένα σημεία του νησιού. Τα σημεία παρατήρησης, πέντε ανάλογα με την εποχή, καλύπτουν το νησί με τρόπο που να μπορούν να καταγραφούν από τους παρατηρητές το είδος, το φύλο, η ηλικία, αλλά και κάποια περισσότερο εξειδικευμένα όπως το υψόμετρο εισόδου και εξόδου από το νησί. Επίσης καταγράφονται οι καιρικές συνθήκες (θερμοκρασία, ταχύτητα και κατεύθυνση ανέμου, νεφοκάλυψη κλπ) οι οποίες παίζουν σημαντικό ρόλο για τη μετανάστευση.
Η περίοδος της δράσης καλύπτει συνολικά πέντε μήνες τον χρόνο, από 15 Μαρτίου ως 31 Μαΐου και από 25 Αυγούστου μέχρι τις 31 Οκτωβρίου.
Παρακολούθηση Αποικίας Μαυροπετρίτη
Σύντομη περιγραφή
Ο Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae) αποτελεί ιδιαίτερο αντικείμενο του ΟΣΑ καθώς η περιοχή των Αντικυθήρων φιλοξενεί σημαντικό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους αυτού. Η δράση εντάσσεται στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE-Nature που υλοποιεί η Ορνιθολογική με τους εταίρους της για το συγκεκριμένο είδος και αποσκοπεί στην:
- Καταγραφή και παρακολούθηση του αναπαραγόμενου πληθυσμού του είδους στα Αντικύθηρα και τις γύρω νησίδες.
- Φύλαξη των βασικότερων αποικιών.
- Καταγραφή των απειλών που υφίσταται το είδος στα Αντικύθηρα.
- Μελέτη ειδικών παραμέτρων που σχετίζονται με την οικολογία του είδους, όπως η διαθεσιμότητα τροφής.
- Μελέτη και εφαρμογή ειδικών δράσεων προστασίας του είδους όπου αυτό είναι δυνατό και σκόπιμο (π.χ. παροχή πηγών νερού, απομάκρυνση θηρευτών κλπ).
Μεθοδολογία
Η καταγραφή, παρακολούθηση και φύλαξη του Μαυροπετρίτη γίνεται με βάση τη μεθοδολογία που έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE-Nature «Προστασία του Μαυροπετρίτη στην Ελλάδα». Η μελέτη παραμέτρων που σχετίζονται με την οικολογία του είδους σχετίζεται άμεσα με τις δακτυλιώσεις και τις άλλες παρατηρήσεις μεταναστευτικών πουλιών που γίνονται στην περιοχή.
Η περίοδος της δράσης διαρκεί από 15 Αυγούστου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου.
Δείτε περισσότερα ΕΔΩ
Ενημερωτικό Φυλλάδιο (περιλαμβάνει χάρτη)
Ενημερωτικά banner
