Της Θεοδώρας Σκαρτσή*
Δημοφιλής ο Έβρος για το δάσος Δαδιάς και το Δέλτα του Έβρου. Πόσοι όμως γνωρίζουν ότι εκτός από το δάσος Δαδιάς, ο Έβρος καλύπτεται με απέραντα δάση μέχρι τα σύνορά του με τη Βουλγαρία και τον νομό Ροδόπης; Ταξιδεύοντας από την Αλεξανδρούπολη προς την Ορεστιάδα ο επισκέπτης μπορεί να ξεγελαστεί διότι αντικρίζει κυρίως αγροτικές καλλιέργειες. Αν όμως διεισδύσει μέσα στο νομό σε όποια κορυφή κι αν σταθεί απλώνονται μπροστά του απέραντα δάση.
Το 2023 θα καταγραφεί στη μνήμη όλων μας ως η χρονιά με τη μεγαλύτερη δασική καταστροφή στην Ευρώπη από πυρκαγιά. Για τους Εβρίτες δεν έχουν τόση σημασία τα νούμερα των στρεμμάτων που κάηκαν, έτσι και αλλιώς είναι τόσα πολλά που δεν τα χωράει εύκολα ο νους. Σημασία έχει κάθε κομμάτι δάσους που συνδέεται με την καθημερινότητά τους. Οι βοσκότοποι, οι μελισσότοποι, οι κυνηγότοποι, τα ξύλα για τις σόμπες και το τζάκι, η συλλογή της ρίγανης, των μανιταριών, του φασκόμηλου, των κράνων, τα περιπατητικά μονοπάτια, οι φωλιές των καρταλιών, η σκιά των μεγάλων δέντρων, τα τοπία, το αγνάντεμα. Το δάσος κάθε χωριού που άγγιξε φέτος η φωτιά ήταν το δικό τους δάσος και πρέπει υπομονετικά να το περιμένουν να μεγαλώσει ξανά.
Εικόνες πριν και μετά την πυρκαγιά | Φωτ. Εταιρεία Προστασίας Βιοποικιλότητας της Θράκης
Πρόληψη
Επί ΔΕΚΑετίες, η εκτατική κτηνοτροφία αναγραφόταν σε μελέτες επί μελετών για το δάσος Δαδιάς ως μέτρο πρόληψης της φωτιάς, διατήρηση των βιοτόπων των αρπακτικών πουλιών και πηγή τροφής τους. Το ίδιο και για τους αγρούς ανάμεσα στα δάση, ως σημεία ελέγχου μιας φωτιάς, πηγή τροφής των σπάνιων πουλιών και διασφάλιση της μωσαϊκότητας του τοπίου. Παρά τη φήμη του, δεν ξεχώρισε από τα υπόλοιπα δάση και δεν έτυχε κρατικής υποστήριξης ως Εθνικό Πάρκο. Αντιθέτως, ακολούθησε τη μοίρα των δασών της χώρας που αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα από την εγκατάλειψη των αγροτικών επαγγελμάτων και των χωριών. Τα δάση χωρίς τη βοσκή πύκνωσαν και οι αγροί χωρίς την καλλιέργεια και τη βοσκή καλύφθηκαν με δασικά δέντρα.
Επί ΔΕΚΑετίες η δασική διαχείριση περιορίστηκε στην απόληψη του ξύλου και όχι στην καλλιέργεια του δάσους που απαιτεί μεροκάματα για υλοτόμους, καθώς με αυτή τη δασική εργασία δεν παράγουν χρήσιμο ξύλο προς πώληση. Πάνω από είκοσι χρόνια σταμάτησαν οι κρατικοί προϋπολογισμοί για καλλιέργειες. Ένας λοιπόν επιπλέον λόγος πύκνωσης των δασών κι ας διαχειρίζονται κάθε χρόνο. Πολλά τα χιλιόμετρα των δρόμων και των αντιπυρικών ζωνών στα καμένα δάση του Εθνικού Πάρκου και άλλα τόσα στα υπόλοιπα καμένα δάση του νομού. Aποδείχθηκε όμως ότι δεν βοήθησαν στον έλεγχο της φωτιάς, διότι χωρίς τα παραπάνω, από μόνα τους δεν επαρκούν ως μέτρο πρόληψης.
Επί ΔΕΚΑετίες, οι οικολογικές οργανώσεις προτάσσουν τη χρηματοδότηση της πρόληψης έναντι των υποδομών κατάσβεσης δασικών πυρκαγιών, την ενίσχυση των πεζοπόρων πυροσβεστών έναντι των εναερίων μέσων και άλλες προτεραιότητες που απαιτεί η κατάσβεση μιας δασικής φωτιάς. Και αυτά μέρος της πρόληψης είναι για να αντιμετωπιστούν οι πυρκαγιές έγκαιρα ή να μην λάβουν μεγάλες διαστάσεις.
Ζαρκάδι που δεν πρόλαβε να ξεφύγει από τη φωτιά. Για τους πιο δυσκίνητους κατοίκους του δάσους, όπως οι Σαλαμάνδρες, οι συνέπειες της πυρκαγιάς ήταν καταστροφικές. Φωτ. ΕΠΒΘ
Η επόμενη μέρα
Πόσο αισιόδοξοι δικαιούμαστε να είμαστε;
Περισσότερο υπομονετικοί παρά αισιόδοξοι καλούμαστε να είμαστε, να περιμένουμε τη φύση να μας δείξει τις αντοχές της. Στο μεγαλύτερο μέρος του το δάσος κάηκε πρώτη φορά μετά τον εμφύλιο πόλεμο και αναμένεται να αναγεννηθεί από μόνο του. Οι Mαυρόγυπες δεν θα εγκαταλείψουν εύκολα τη Δαδιά τους, θα βρουν λίγα δέντρα με φωλιές που δεν κάηκαν, δυνητικά θα φτιάξουν φωλιές σε δέντρα που δεν έχουν καεί ολοσχερώς, ενώ θα βρίσκουν πάντα φαγητό στην ταϊστρα. Το Όρνιο και ο Ασπροπάρης που φωλιάζουν σε βράχια θα συνεχίσουν να είναι εδώ. Οι αετοί, οι Γερακίνες, τα Διπλοσάινα, τα γεράκια και όσα αρπακτικά πουλιά φωλιάζουν σε δέντρα είναι ίσως οι μεγάλοι χαμένοι του δάσους Δαδιάς. Εκατομμύρια ώριμα δέντρα έτοιμα να φιλοξενήσουν τις φωλιές τους έχουν καεί, τα περισσότερα θα κοπούν και όσα παραμείνουν μπορεί προσωρινά να χρησιμοποιηθούν, αλλά σε 2-3 χρόνια θα νεκρωθούν και θα πέσουν.
Μέτρα υποστήριξης της πανίδας ήδη δρομολογούνται όπως τεχνητές φωλιές για Μαυρόγυπες και άλλα είδη αρπακτικών πουλιών, ημερόβιων και νυκτόβιων, τεχνητές φωλιές για μικρόπουλα, παροχή τροφής με φρούτα, σπόρια και σανό έως ότου το δάσος να μπορέσει να θρέψει ξανά τα ζώα του. Αναδάσωση θα προταθεί όπου τα δασικά είδη δεν θα καταφέρουν να αναγεννηθούν με φυσικό τρόπο. Χάθηκε ένα διαμάντι της φύσης, λαβώθηκε βαριά και για πολύ καιρό θα είναι ένα δάσος με ΔΕΚΑνίκια, αλλά και φυτώριο γνώσης για την επαναφορά ενός δάσους μετά από τέτοια καταστροφή.
Όμως η πρόληψη δεν είναι παρελθόν. Καμιά ανοχή για νέα εκτεταμένη φωτιά δεν πρέπει να υπάρξει πια, γιατί θα είναι ο θάνατος του δάσους, ειδικά με τις ακραίες κλιματικές συνθήκες του μέλλοντος. Όλα τα μέτρα πρόληψης χρειάζονται να παρθούν με συνέχεια και συνέπεια και να μην αφεθούν στην ολιγωρία των αρμόδιων υπηρεσιών σε βάθος ΔΕΚΑετιών όπως συνέβη έως σήμερα.
*Διαχειρίστρια Εταιρείας Προστασίας Βιοποικιλότητας της Θράκης
Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στον Οιωνό (Τεύχος 60 | Φθινόπωρο 2023 - Χειμώνας 2024), εξαμηνιαία έντυπη εκδοση της Ελληνικής ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ Εταιρείας