Μια νέα μελέτη αποκαλύπτει ότι η αναπαραγωγή σε αιχμαλωσία νεαρών ατόμων ενός απειλούμενου μεταναστευτικού είδους γύπα, θα μπορούσε να καθυστερήσει την εξαφάνιση και να δώσει περισσότερο χρόνο στους επιστήμονες να περιορίσουν τις θανατηφόρες απειλές κατά μήκος της μεταναστευτικής διαδρομής του είδους που εκτείνεται σε τρεις ηπείρους.
Από τη Βιβλική εποχή (θυμάστε την Κιβωτό του Νώε;), οι άνθρωποι πίστευαν ότι θα μπορούσαν να αποτρέψουν την εξαφάνιση των ζώων μέσω τεχνητών καταφυγίων. Η κύρια ιδέα βασίζεται στη διατήρηση ενός είδους με κάθε κόστος και αν αυτά δεν μπορούν πλέον να επιβιώσουν στη φύση θα μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε τη διατήρησή τους σε ζωολογικούς κήπους ή πάρκα. Πιο πρόσφατα, αυτά τα καταφύγια έχουν διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην επαναφορά ειδών στην άγρια φύση, με τα ζώα που αναπαράγονται σε αιχμαλωσία να απελευθερώνονται στη συνέχεια στον φυσικό τους βιότοπο, αφού έχει προηγηθεί η αποκατάσταση των οικοτόπων. Αλλά πόσο καλά θα λειτουργούσε αυτό για ένα μεταναστευτικό είδος που διανύει κάθε χρόνο χιλιάδες χιλιόμετρα διασχίζοντας ηπείρους;
Πολλά μεταναστευτικά είδη απειλούνται και η διατήρησή τους είναι συχνά δύσκολη, διότι απαιτεί τη συνεργασία πολλών χωρών. Λόγω των εντυπωσιακών ταξιδιών τους, τα μεταναστευτικά ζώα έρχονται αντιμέτωπα με απειλές σε πολλές περιοχές και εάν υπάρχουν πολυάριθμες θανάσιμες παγίδες κατά μήκος της μεταναστευτικής τους διαδρομής, τότε καμία προσπάθεια σε οποιοδήποτε σημείο της μεταναστευτικής διαδρομής δεν θα σώσει έναν πληθυσμό. Καλώς ήλθατε λοιπόν στον κόσμο του Ασπροπάρη, του πιο απειλούμενου γύπα της Ευρώπης και του μοναδικού που μεταναστεύει!
Οι Ασπροπάρηδες που αναπαράγονται στην Ανατολική Ευρώπη διανύουν περίπου 5.000 χιλιόμετρα, δύο φορές τον χρόνο, καθώς ταξιδεύουν μεταξύ των περιοχών αναπαραγωγής και διαχείμασής τους. Όμως τα ταξίδια αυτά είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα, με αποτέλεσμα πολλά πουλιά να πεθαίνουν κατά τη διάρκειά τους εξαιτίας φυσικών και ανθρωπογενών απειλών. Στις απειλές περιλαμβάνονται η σκόπιμη θανάτωση ή/και παγίδευση, η δηλητηρίαση, η ηλεκτροπληξία και η πρόσκρουση με υποδομές ενέργειας. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχουν πεθάνει τόσοι πολλοί Ασπροπάρηδες, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός των Βαλκανίων να έχει υποστεί ραγδαία μείωση, από περισσότερα από 600 ζευγάρια τη δεκαετία του 1980, το 2020 είχαν απομείνει μόλις 48 ζευγάρια.
Παρόλο που στις περιοχές αναπαραγωγής έχουν εφαρμοστεί πολλά μέτρα διατήρησης, ο πληθυσμός του είδους συνεχίζει να μειώνεται. Γι’ αυτόν τον λόγο, αφοσιωμένοι επιστήμονες από τη Βουλγαρική Εταιρεία για την Προστασία των Πουλιών (BSPB), την Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία, την οργάνωση Green Balkans και άλλες περιβαλλοντικές ΜΚΟ από τις περιοχές όπου απαντά ο Ασπροπάρης εξέτασαν εάν η αναπαραγωγή Ασπροπάρηδων σε αιχμαλωσία θα μπορούσε να βοηθήσει στη σταθεροποίηση του πληθυσμού. Το ερώτημα που προκύπτει είναι πόσα πουλιά χρειάζεται να αναπαράγονται κάθε χρόνο και αν αυτή η ενίσχυση του πληθυσμού θα μπορούσε πραγματικά να εξασφαλίσει ένα σταθερό αναπαραγωγικό πληθυσμό στα Βαλκάνια.
Με τη βοήθεια της Βρετανικής Εταιρείας για την Προστασία των Πουλιών (RSPB), η ομάδα επιστημόνων του Προγράμματος LIFE «ΖΩΗ για τον Ασπροπάρη» συγκέντρωσε δεδομένα παρακολούθησης αρκετών χρόνων: τον αριθμό αναπαραγόμενων ζευγαριών ανά έτος, την αναπαραγωγική επιτυχία, τον αριθμό των ενεργών επικρατειών για τον υπολογισμό του αριθμού των ενήλικων πουλιών που είχαν επιβιώσει και τα δεδομένα παρακολούθησης των ανήλικων ατόμων για τον υπολογισμό των ατόμων που επέζησαν μέχρι την ηλικία των πέντε ετών, όταν αρχίζουν συνήθως να αναπαράγονται. Με τη βοήθεια όλων αυτών των δεδομένων, η ομάδα δημιούργησε ένα πληθυσμιακό μοντέλο για να προβλέψει την κατάσταση του πληθυσμού τα επόμενα 30 χρόνια.
Ωστόσο, αυτό το βασικό μοντέλο υπολόγισε μόνο τι θα γινόταν αν δεν υπήρχαν δράσεις διατήρησης. Δεδομένου ότι η ομάδα εργάζεται σκληρά σε 12 χώρες κατά μήκος της μεταναστευτικής διαδρομής για την αντιμετώπιση των κυριότερων απειλών για τον Ασπροπάρη και ενδιαφέρεται κυρίως για την αξία ενός προγράμματος αναπαραγωγής σε αιχμαλωσία, προστέθηκαν στο μοντέλο δύο ακόμη παράμετροι: υποθετικά σενάρια απελευθέρωσης 0-15 νεαρών πουλιών που αναπαράχθηκαν σε αιχμαλωσία κάθε χρόνο και μια σταδιακή ετήσια βελτίωση της επιβίωσης των πουλιών στην άγρια φύση.
Τα αποτελέσματα αυτής της εργασίας, που δημοσιεύτηκαν αυτή την εβδομάδα στο επιστημονικό περιοδικό Applied Ecology, δείχνουν ότι όσο υπάρχει μεγάλη θνησιμότητα που προκαλείται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες κατά μήκος της μεταναστευτικής διαδρομής και όσο δεν καταγράφεται βελτίωση στην επιβίωση του είδους, ακόμη κι εάν κάθε χρόνο απελευθερώνονται έως και 15 πουλιά αναπαραγόμενα σε αιχμαλωσία, αυτό δεν θα ήταν αρκετό για τη διατήρηση του αναπαραγωγικού πληθυσμού Ασπροπάρη στα Βαλκάνια.
Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση θα εξασφάλιζε στους επιστήμονες λίγο περισσότερο χρόνο για να αντιμετωπίσουν τις απειλές κατά μήκος της μεταναστευτικής διαδρομής, καθώς με βάση το τελικό πληθυσμιακό μοντέλο ο κίνδυνος εξαφάνισης στα επόμενα 30 χρόνια ήταν αισθητά μικρότερος, συγκριτικά με το βασικό μοντέλο που δεν υπολόγιζε την ενίσχυση του πληθυσμού. Αυτός ο χρόνος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να αυξηθεί η επιβίωση των πουλιών στη φύση κατά περίπου 6%, κάτι που θα βοηθούσε τον πληθυσμό να επιβιώσει χωρίς την ανάγκη για περαιτέρω απελευθερώσεις πουλιών που αναπαράγονται σε αιχμαλωσία.
Επομένως, υπάρχει κάποια ελπίδα για τον πληθυσμό του Ασπροπάρη στα Βαλκάνια. Επιπλέον, οι δράσεις διατήρησης για την εξάλειψη της δηλητηρίασης της άγριας ζωής, την ανακατασκευή των επικίνδυνων υποδομών ενέργειας για τη μείωση των θανάτων από πρόσκρουση και ηλεκτροπληξία και για τη μείωση της σκόπιμης θανάτωσης ή/και παγίδευσης των γυπών συνεχίζονται σε πολλές χώρες.
Θα χρειαστούν αρκετά χρόνια παρακολούθησης ακόμη για να έχουμε μια καλύτερη εικόνα για το εάν αυτές οι προσπάθειες κατά μήκος της μεταναστευτικής διαδρομής οδηγούν στην απαιτούμενη βελτίωση στην επιβίωση του Ασπροπάρη. Εν τω μεταξύ, η απελευθέρωση 4-6 νεαρών πουλιών που αναπαράγονται σε αιχμαλωσία κάθε χρόνο θα προσφέρει στους επιστήμονες λίγο περισσότερο χρόνο για να συνεχίσουν τον άθλο για τη μείωση των απειλών στις τρεις ηπείρους που διασχίζουν οι Ασπροπάρηδες δύο φορές το χρόνο στις ετήσιες μεταναστεύσεις τους.
«Ο Ασπροπάρης αποτελούσε πάντα μέρος της λαϊκής παράδοσης στις κοινότητες της βαλκανικής υπαίθρου. Προκειμένου να αποτρέψουμε να γίνει ο Ασπροπάρης μύθος, πρέπει να ακούσουμε την επιστήμη που μας λέει να συνεχίσουμε την τρέχουσα εργασία μας για τον μετριασμό των απειλών του είδους, αλλά επίσης μας παρέχει μια σημαντική συμβουλή: την ταυτόχρονη εφαρμογή ενός προγράμματος ενίσχυσης του πληθυσμού του Ασπροπάρη που θα μπορούσε πραγματικά να βοηθήσει και να επιταχύνει τις προσπάθειές μας» αναφέρει η Victoria Saravia, Συντονίστρια του Προγράμματος LIFE «ΖΩΗ για τον Ασπροπάρη» για την Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία.
Αναφορά επιστημονικής δημοσίευσης:
Oppel, S., Saravia, V., Bounas, A., Arkumarev, V., Kret, E., Dobrev, V., Dobrev, D., Kordopatis, P., Skartsi, T., Velevski, M., Petrovski, N., Bino, T., Topi, M., Klisurov, I., Stoychev, S., Nikolov, S., 2021. Population reinforcement and demographic changes needed to stabilise the population of a migratory vulture. Journal of Applied Ecology
Ευχαριστούμε θερμά όλους τους εταίρους και τους συνεργάτες που συμμετείχαν στο πρόγραμμα ενδυνάμωσης του πληθυσμού του Ασπροπάρη: το Τμήμα Διατήρησης της Βρετανικής Εταιρείας για την Προστασία των Πουλιών (RSPB), τη Βουλγαρική Εταιρεία για την Προστασία των Πουλιών (BSPB), την Ελληνική ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ Εταιρεία, την οργάνωση Green Balkans, το WWF Ελλάς, την Αλβανική Ορνιθολογική Εταιρεία (AOS), τον Σύνδεσμο για την Προστασία του Περιβάλλοντος της Αλβανίας (PPNEA), την Οικολογική Εταιρεία της Μακεδονίας (MES), τον Ζωολογικό Κήπο της Πράγας, τον Ευρωπαϊκό Σύνδεσμο Ζωολογικών Κήπων και Ενυδρείων (ΕΑΖΑ), τον Ζωολογικό Κήπο του Jerez στην Ισπανία, τον Ζωολογικό Κήπο του Zlin στη Τσεχία, τον Ζωολογικό Κήπο του Schoenbrunn στην Αυστρία, τον Ζωολογικό Κήπο της Σόφιας στη Βουλγαρία και το Ίδρυμα για τη Διατήρηση των Γυπών (VCF).
