Τεύχος Οιωνού #60 (Φθινόπωρο 2023 - Χειμώνας 2024) | Κείμενο: Κώστας Παπακωνσταντίνου
Συνεχίζουμε το αφιέρωμα στα πουλιά που εξαφανίστηκαν με το Μεταναστευτικό Περιστέρι της Βόρειας Αμερικής, του οποίου οι πληθυσμοί κατέρρευσαν από δισεκατομμύρια στο μηδέν μέσα σε μερικές δεκαετίες. Μια οδυνηρή ιστορία, της οποίας τα διδάγματα δεν πρέπει να ξεχάσουμε.
Ένα απέραντο δάσος φυλλοβόλων κάποτε κάλυπτε το κεντρικό και ανατολικό τμήμα της Βόρειας Αμερικής. Ήταν πλούσιο, αλλά και απρόβλεπτο οικοσύστημα. Βελανίδια, καρποί οξιάς, κάστανα και πολλά άλλα τη μια χρονιά μπορεί να ήταν άφθονα σε κάποια περιοχή και την άλλη χρονιά κάπου αλλού, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Το Μεταναστευτικό Περιστέρι είχε προσαρμοστεί σε αυτές ακριβώς τις συνθήκες. Ζούσε σε τεράστια κοπάδια που μετακινούνταν συνεχώς και φώλιαζε σε τεράστιες αποικίες όταν και όπου έβρισκε άφθονη καρποφορία.
Ξεπερνούν κάθε φαντασία οι περιγραφές του πληθυσμού αυτού του είδους. Τα κοπάδια σκοτείνιαζαν τον ουρανό σαν σε έκλειψη. Λεπτομερείς μαρτυρίες ανέφεραν περάσματα που διαρκούσαν μέχρι τρεις ημέρες και αριθμούσαν πάνω από ένα δισεκατομμύριο πουλιά! Οι αποικίες περιγράφονταν σαν ατελείωτες ζώνες δεκάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων στα δάση, με δεκάδες εκατομμύρια ζευγάρια. Υπολογίζεται ότι στην κορύφωση του πληθυσμού τους, τα Μεταναστευτικά Περιστέρια έφταναν τα πέντε δισεκατομμύρια – ίσως πάνω από το ένα τρίτο όλων των πουλιών στη Βόρεια Αμερική!
Όμως το μεγάλο δάσος δεν διατηρήθηκε. Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα το περισσότερο είχε κοπεί και μετατραπεί σε καλλιέργειες. Τα Μεταναστευτικά Περιστέρια έχασαν τον βιότοπό τους και ο πληθυσμός τους άρχισε να καταρρέει. Δυστυχώς, αυτό δεν μετρίασε το άλλο μεγάλο πρόβλημα των πουλιών -την ανηλεή καταδίωξή τους από τον άνθρωπο. Πάντα οι ινδιάνοι και οι πρώτοι άποικοι εκμεταλλεύονταν τις τεράστιες αποικίες μαζεύοντας τους νεοσσούς (τα «πιτσούνια») για τροφή. Σταδιακά αυτό εξελίχθηκε σε γιγάντια εμπορική επιχείρηση. Εκτός από τα παραδοσιακά ραβδιά για να γκρεμίζουν τις φωλιές, χρησιμοποιήθηκαν δίχτυα, κυνηγετικά όπλα, εκρήξεις, μέχρι και φωτιές με θειάφι που ζάλιζαν και έριχναν κάτω τα πουλιά από την οροφή του δάσους. Σαν να μην έφταναν αυτά, δύο τεχνολογικές εξελίξεις καταδίκασαν το είδος: Ο σιδηρόδρομος και ο τηλέγραφος. Με το τρένο, οι διώκτες έφταναν γρήγορα στις αποικίες και έστελναν πίσω βαγόνια γεμάτα περιστέρια σε βαρέλια. Αυτά σερβίρονταν παντού στα αστικά κέντρα, από το πρωινό μέχρι το δείπνο, σε σημείο που, όπως αναφέρει ένας χρονικογράφος, «σε έπιανε αηδία στο άκουσμά τους». Με τον τηλέγραφο, τα νέα για το πού είχε εγκατασταθεί κάθε χρονιά η μεγάλη αποικία μεταδίδονταν γρήγορα και έτσι οι διώκτες έφταναν έγκαιρα, κάτι αδύνατο προηγουμένως.
Μετά τα μέσα του 19ου αιώνα φαινόταν ότι κάτι δεν πήγαινε καλά, όμως οι όποιες ανησυχίες πνίγονταν μπροστά στο κέρδος και την «παράδοση». Η κατάρρευση επιταχύνθηκε, και μετά το 1880 καμία μεγάλη αποικία δεν υπήρχε. Μετά το 1890 μόνο σποραδικά αναφερόταν κάποιο φώλιασμα και άρχισαν μάταιες προσπάθειες αναπαραγωγής στην αιχμαλωσία. Το τελευταίο άγριο μεταναστευτικό Περιστέρι σκοτώθηκε το 1901 και το τελευταίο άτομο σε αιχμαλωσία, η ξακουστή πλέον «Μάρθα», πέθανε στον Ζωολογικό κήπο του Σινσινάτι το 1914.
Η εξαφάνιση του Μεταναστευτικού Περιστεριού αποτελεί μια από τις πιο γνωστές και συνάμα πιο τραγικές ιστορίες αφανισμού ενός είδους από τον άνθρωπο. Επίσης, μας δίνει κάποια οδυνηρά διδάγματα.
Πρώτο και πιο προφανές: Η αφθονία ενός είδους δεν αποτελεί εχέγγυο για την επιβίωσή του, ειδικά αν αυτό ζει σε κοπάδια και φωλιάζει σε αποικίες. Για παράδειγμα, τα πάνω από μισό εκατομμύριο Φοινικόπτερα που ζουν σήμερα στηρίζονται σε λίγες μεγάλες αποικίες. Χωρίς αυτές, το είδος θα καταρρεύσει, άσχετα από το πόσα περιφέρονται ή και φωλιάζουν εδώ κι εκεί (και το Μεταναστευτικό Περιστέρι φώλιαζε τακτικά σε μικρότερες διάσπαρτες αποικίες, ανεπαρκείς για να το σώσουν).
Δεύτερο: Το κυνήγι ειδών που υποφέρουν από απώλεια βιοτόπου είναι καταστροφικό. Το Μεταναστευτικό Περιστέρι μάλλον θα είχε αντέξει την απώλεια των δασών αν δεν το καταδίωκαν. Όταν φώλιασε η τελευταία τεράστια αποικία το 1878 τα περισσότερα δάση είχαν ήδη χαθεί. Άλλωστε, το είδος είχε ξαναπεράσει «στενωπούς» στον πληθυσμό και τον βιότοπό του, όπως φάνηκε με πρόσφατες γενετικές αναλύσεις σε ταριχευμένα πουλιά (π.χ. κατά την εποχή των παγετώνων, όταν το δάσος των φυλλοβόλων είχε συρρικνωθεί). Δεν μπόρεσε όμως να αντέξει ΚΑΙ το κυνήγι.
Τρίτο: Η καταδίωξη των αγελαίων ειδών μπορεί να είναι «αποδοτική» μέχρι και την ύστατη ώρα πριν την εξαφάνιση. Ενώ ένα διάσπαρτο είδος όταν σπανίζει γίνεται δυσεύρετο και παύει να ενδιαφέρει τους κυνηγούς του, ένα που συγκεντρώνεται σε μεγάλες πυκνότητες (στο πέρασμα, το φώλιασμα κ.λπ.) μπορεί να δίνει την απατηλή εντύπωση σχετικής αφθονίας που να «δικαιολογεί» το κυνήγι του ακόμη και όταν ο πληθυσμός του καταρρέει. Εκείνη η τελευταία μεγάλη αποικία Μεταναστευτικού Περιστεριού του 1878 στο Μίσιγκαν αριθμούσε πάνω από 130 εκατομμύρια πουλιά. Όλα έδειχναν καλά για τους επαγγελματίες κυνηγούς που εμπορεύονται 50.000 πουλιά καθημερινά, παρότι το είδος ήταν στα πρόθυρα της εξαφάνισης!
Χωρίς να ταυτίζουμε εκείνη την καταδίωξη με το σημερινό κυνήγι, ο νους μας πάει αναπόφευκτα σε ένα άλλο μεταναστευτικό περιστερόμορφο, το Τρυγόνι.
Ενώ μειώνεται σοβαρά (κυρίως λόγω υποβάθμισης των αγροτικών οικοσυστημάτων), οι κυνηγοί εστιάζουν στις ζώνες διάβασης, όπου συγκεντρώνονται Τρυγόνια από μεγάλο μέρος της Ευρώπης, δίνοντάς τους την δυνατότητα να εξακολουθούν να σκοτώνουν «αρκετά», μολονότι αυτά προέρχονται από έναν συνεχώς συρρικνούμενο πληθυσμό. Αυτό δεν μπορεί να γίνεται ανεκτό. Οι πληθυσμοί παρακολουθούνται μελετώντας τον (ζωντανό) αναπαραγωγικό πληθυσμό και όχι από την «κάρπωση» των κυνηγών.
Όπως είδαμε με το Μεταναστευτικό Περιστέρι, αν περιμένουμε να παραδεχτούν οι κυνηγοί το πρόβλημα και να απαρνηθούν την «παράδοση» θα είναι πολύ αργά.