Αν υπάρχει μια οικογένεια πουλιών που τη γνωρίζουν όλοι οι άνθρωποι, είτε είναι παρατηρητές πουλιών είτε όχι, τότε αυτή είναι τα σπουργίτια (Passeridae). Καθώς τα περισσότερα μέλη της προτιμούν να φωλιάζουν και να τρέφονται κοντά στον άνθρωπο, αποτελούν πολύ οικεία εικόνα και γι’ αυτό κάποιοι θεωρούν τη ζωή τους αρκετά βαρετή. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Φυσικά και όχι! Υπάρχουν σπουργίτια που ταξιδεύουν χιλιάδες χιλιόμετρα κάθε χρόνο ή περνούν σχεδόν όλη τους τη ζωή στις κορυφές των ψηλότερων βουνών.
Υπάρχουν πάνω από 40 διαφορετικά είδη σπουργιτιών στον κόσμο, ενώ στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί μέχρι στιγμής έξι (6).
Κείμενο: Λευτέρης Σταύρακας
Σπιτοσπουργίτης Passer domesticus
Το πιο κοινό σπουργίτι στην Ελλάδα, παρατηρείται οπουδήποτε υπάρχει ανθρώπινη παρουσία: πόλεις, χωριά, μεμονωμένες αγροικίες ή άλλες εγκαταστάσεις. Ζει σε μικρές αποικίες, στις οποίες επικρατεί αλληλεγγύη μεταξύ των μελών αλλά και αυστηρή ιεραρχία, με τα κυρίαρχα αρσενικά να είναι αυτά που έχουν την πιο εκτεταμένη μαύρη κηλίδα στο στήθος. Το αρσενικό ξεχωρίζει και από το καστανό κεφάλι με τη γκρίζα κορώνα, ενώ το θηλυκό είναι ο ορισμός του άχρωμου πουλιού. Φωλιάζει σε στέγες σπιτιών, κτιρίων και άλλων ανθρώπινων κατασκευών, σε κουφάλες δέντρων, μερικές φορές και σε φωλιές άλλων πουλιών, όπως τα χελιδόνια.
Χωραφοσπουργίτης Passer hispaniolensis
Για ορισμένους, το αρσενικό αποτελεί τον πιο όμορφο εκπρόσωπο της οικογένειας, καθώς έχει εντυπωσιακό μαύρο στήθος και σκούρα πιτσιλωτή κοιλιά, ενώ και το κεφάλι έχει σκούρο κόκκινο χρώμα. Το θηλυκό, από την άλλη, είναι παρόμοιο με τον Σπιτοσπουργίτη. Αποτελεί το μόνο καθαρά μεταναστευτικό είδος, και το φθινόπωρο μπορούμε να συναντήσουμε κοπάδια των πολλών χιλιάδων ατόμων σε καλλιέργειες και άλλες ανοιχτές εκτάσεις. Φωλιάζει σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική χώρα και λίγα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου. Αναπαραγωγικές αποικίες μπορούμε να βρούμε σε δέντρα αλλά πολύ συχνά και σε φωλιές Λευκών Πελαργών, ιδιαίτερα σε Μακεδονία και Θράκη. Τον χειμώνα, αρκετά πουλιά παραμένουν στην Ελλάδα και σχηματίζουν μικτά κοπάδια με Σπιτοσπουργίτες.
Μεσανατολικός Σπουργίτης Passer moabiticus
Το 1972, παρατηρήθηκε ομάδα 20 περίπου ατόμων στη Ρόδο. Αυτή αποτελεί και τη μοναδική καταγραφή του είδους στην Ελλάδα, η κανονική εξάπλωση του οποίου περιλαμβάνει τη Μέση Ανατολή.
Δεντροσπουργίτης Passer montanus
Αν και η εξάπλωσή του είναι πολύ μεγάλη, αφού φωλιάζει σε όλη την ηπειρωτική χώρα, την Εύβοια και την Κρήτη, λίγοι το γνωρίζουν. Αρσενικό και θηλυκό έχουν τα ίδια χρώματα, ενώ χαρακτηριστική είναι η μαύρη κηλίδα στα μάγουλα. Τον βρίσκουμε σε οικισμούς, αγροτικές εκτάσεις αλλά και ανοιχτά δάση, όχι όμως μακριά από τον άνθρωπο. Και αυτός φωλιάζει σε τρύπες κτιρίων ή κουφάλες δέντρων.
Πετροσπουργίτης Petronia petronia
Παρόλο που αρκετά συχνά φωλιάζει σε ανθρώπινα «δημιουργήματα» (λατομεία), με τίποτα δεν μπορούμε να τον πούμε ανθρωπόφιλο, αφού σε γενικές γραμμές δύσκολα μπορούμε να τον προσεγγίσουμε. Εκτός από τα λατομεία, τον βρίσκουμε σε βραχώδεις περιοχές της ηπειρωτικής χώρας και σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου (π.χ. Λέσβος). Από μακριά θυμίζει θηλυκό Σπιτοσπουργίτη αν και το κεφάλι του είναι πιο έντονα ραβδωτό και έχει κίτρινη βούλα στον λαιμό.
(Κοινός) Χιονόστρουθος Montifingilla nivalis
Ο αλπικός εκπρόσωπος της οικογένειας, αφού περνάει όλη του τη ζωή σε υψόμετρα που ξεπερνούν τα 1.800 μέτρα: αλπικά λιβάδια, βραχώδη οροπέδια κλπ. Αναπαράγεται σε αρκετούς ορεινούς όγκους της Μακεδονίας, της Ηπείρου, της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου. Έχει γκρίζο κεφάλι, μαύρο λαιμό και εκτεταμένο λευκό στις φτερούγες (που γίνεται ορατό όταν πετάει). Ανθεκτικός στο κρύο, κατεβαίνει σε χαμηλότερα υψόμετρα μόνο κατά τη διάρκεια βαρυχειμωνιάς.
To «Κρητικό Ζήτημα»
Οι Σπιτοσπουργίτες της Κρήτης αποτέλεσαν πονοκέφαλο για τους επιστήμονες για πολλά χρόνια, αφού διέφεραν μορφολογικά από αυτούς της υπόλοιπης χώρας, έχοντας κεφάλι Χωραφοσπουργίτη αλλά υπόλοιπο σώμα όμοιο με Σπιτοσπουργίτη. Για χρόνια, υπήρξε διαμάχη για το αν τα πουλιά αυτά ανήκουν στο υποείδος (ή πλήρες είδος για ορισμένους) Passer italiae, το οποίο εξαπλώνεται κυρίως στην Ιταλία ή αποτελούν υβρίδιο Σπιτοσπουργίτη με Χωραφοσπουργίτη. Νεότερες έρευνες όμως, απέδειξαν ότι τελικά απαντώνται και οι δύο μορφές.